Syzyfowe prace - powieść Stefana Żeromskiego, która po raz pierwszy ukazała się w Nowej Reformie w 1897 roku. Żeromski opublikował ją pod pseudonimem Maurycy Zych.
W Syzyfowych pracach autor na podstawie własnych doświadczeń z dzieciństwa i lat młodzieńczych przedstawił obraz szkoły w rosyjskim Królestwie Polskim i walkę polskiej młodzieży z rusyfikacją. Tytułowe syzyfowe prace mają się odnosić do bezcelowych wysiłków zaborców rosyjskich mających na celu zrusyfikowanie młodzieży polskiej.
W 2000 roku powstała ekranizacja powieści w reż. Pawła Komorowskiego.
Bohaterowie
- Marcin Borowicz - Poświęcony jest mu jeden z trzech wątków książki. Nie jest głównym bohaterem, ale jednym z trzech. Jego losy opisane są na przestrzeni kilku lat.
- Andrzej Radek (lub Jędrzej Radek) - Drugi z trzech głównych bohaterów i to jemu jest poświęcony drugi wątek książki. Pochodzi z Pajęczyna Dolnego, z rodziny chłopskiej. Początkowo chodził do progimnazjum w Pyrzogłowach. Następnie przeniósł się do szkoły klasycznej w Klerykowie.
- Bernard Zygier (lub Bernard Sieger) - Trzeci i ostatni główny bohater. Jemu autor poświęcił ostatni wątek książki. Został wydalony z gimnazjum w Warszawie za patriotyzm. Przybywa do Klerykowa, by uczęszczać na lekcje w klerykowskim gimnazjum.
- nauczyciele gimnazjum w Klerykowie
- Rudolf Leim - nauczyciel łaciny
- Pietrow - nowy nauczyciel łaciny (po wakacjach)
- Iłarion Stiepanycz Ozierskij - nauczyciel języka rosyjskiego
- profesor Sztetter - nauczyciel nieobowiązkowego przedmiotu języka polskiego
- profesor Nogacki - nauczyciel arytmetyki
- Kostriulew - nauczyciel historii
- Kriestoobriadnikow - dyrektor gimnazjum
- inspektor Zabielskij - pomocnik dyrektora
- Tomasz Walecki, pseudonim: "Figa" - uczeń gimnazjum w Klerykowie. Podczas lekcji historii wystąpił w obronie katolickiej wiary, za co został surowo ukarany.
- Bracia Daleszowscy
- Anna Stogowska - zwana Birutą. Uczennica żeńskiego gimnazjum. Marcin poznał ją w 7 klasie. Córka polskiego lekarza i Rosjanki. Matka chciała wychować dzieci na prawdziwych Polaków. Po śmierci matki Anna przejęła jej domowe obowiązki. Była pracowita, zamknięta w sobie, zbuntowana. Koleżanki uważały ją za dziwaczkę. Wraz z rodziną wyjechała w głąb Rosji.
- Rodzice Marcina (Helena i Walenty) - matka Marcina, chorowita i wrażliwa kobieta. Umiera w połowie akcji książki. Przesadnie rozpieszczała jedynaka; zależało jej na wykształceniu Marcinka. Ojciec był zubożałym właścicielem ziemskim, utracił majątek po powstaniu styczniowym. Pracowity i troskliwy.
- Antoni Paluszkiewicz (Kawka) - nauczyciel dwóch młodych paniczów, był pierwszym nauczycielem Andrzeja Radka
- pani Przepiórkowska prowadziła stancję dla chłopców, nazywana przez chłopców Przepiórzycą
- radcy Somonowicz i Grzebicki - spekulatorzy polityczni. Często odwiedzali "starą Przepiórzycę".
- Szymon Noga - mistrz w sztuce łowieckiej. Opowiedział Marcinowi o zabitym powstańcu.
Ciekawostki
Stefan Żeromski pod przejrzystymi kryptonimami ukrył szkołę w Pińczowie jako progimnazjum w Pyrzygłowach i gimnazjum kieleckie jako szkoła w Klerykowie. Pod osobą Andrzeja Radka ukrył swego bliskiego przyjaciela Jana Wacława Machajskiego, syna mieszczanina pińczowskiego
