Prawica - zwyczajowe określenie sił politycznych, które charakteryzuje szacunek dla tradycji, oraz wstrzemięźliwość przy dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym. Poglądy prawicowe są przeciwstawiane lewicowym. Do prawicy zalicza się: środowiska o poglądach konserwatywnych, konserwatywno-liberalnych, chrześcijańsko-demokratycznych i narodowe. W szerszym znaczeniu do prawicy zalicza się również środowiska skrajnie prawicowe oraz środowiska centroprawicowe (które bywają również zaliczane do centrum sceny politycznej). Ideologia prawicowa odwołuje się niekiedy do przedpolitycznych zasad porządku "wyższego", których wspólnym mianownikiem jest przeciwstawianie się doktrynom i ruchom lewicowym, zwłaszcza rewolucyjnym, klasowym, egalitarystycznym i laicystycznym, jak jakobinizm, socjalizm czy komunizm.

Termin wywodzi się z okresu rewolucji francuskiej (1789), kiedy to w Zgromadzeniu Narodowym przedstawiciele szlachty, arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica). Określenie prawica przez cały XIX w. była kojarzona z ugrupowaniami zachowawczymi, walczącymi o utrzymanie feudalnych przywilejów stanowych, zwalczającymi postępowe ruchy społeczne.

 

Spotykane cechy prawicy 

Poniższe zestawienie cech jest jedynie poglądowym zestawieniem. Nie wszystkie poniższe cechy występują u wszystkich ugrupowań prawicowych, a także żadna z tych cech nie jest cechą wyłączną prawicy.

• konserwatywny światopogląd (przywiązanie do tradycji i wybranych autorytetów),
• przywiązanie do własności prywatnej; często liberalizm gospodarczy,
• dla "nowej" prawicy postulaty minimalizacji ingerencji państwa w różne dziedziny życia; dla prawicy "starej" szczególny szacunek dla autorytetu państwa i prawa ("państwo powinno być proste, twarde i skuteczne"),
• sprzeciw wobec zmian rewolucyjnych,
• sprzeciw wobec interwencjonizmu państwowego,
• sprzeciw wobec rozbudowanej polityki socjalnej państwa,
• prywatna służba zdrowia i edukacja,
• postulaty uproszczenia systemu administracji państwowej, systemu podatkowego, prawa,
• sprzeciw wobec prób sztucznej regulacji rynku,
• postulat wprowadzenia armii zawodowej,
• niechęć do poprawności politycznej.
• obrona suwerenności państwa.

 

Kontrowersje i problemy z klasyfikacją 

 

Podział prawicy 

O treści ideowej prawicy informuje szeregowe wyliczenie odmian, z których główne to:

• prawica tradycjonalistyczna i legitymistyczna (kontrrewolucyjna)
• prawica konserwatywna (ewolucjonistyczna)
• prawica liberalna
• prawica narodowa (nacjonalistyczna)
• prawica autorytarna
• prawica rewolucyjno-konserwatywna
• Nowa Prawica

Dopiero kontaminacja tych określeń z układem nie dychotomicznym, lecz triadycznym (przy założeniu, że prawica sama w sobie zawiera troistość, tzn. ma "swoją" prawicę, "swoje" centrum i "swoją" lewicę"), a uzupełnionym pentadycznym (przez uwzględnienie ekstremów), pozwala wypełnić "mapę kartograficzną" prawicy gęściej i bardziej adekwatnie, niż za pomocą prostych dychotomii.

Wg takiej metody zaliczyć możemy do:

• tradycjonalistycznej "skrajnej prawicy prawicy" (p. "ultra") - patriarchalizm, restauracjonizm, legitymizm monarchiczny (m.in. hiszpański karlizm) - prawie całkowicie pokrywający się z propapieskim ultramontanizmem, "evoliański" tradycjonalizm integralny oraz "integrystyczny" tradycjonalizm katolicki;
• reakcyjnej "prawicy prawicy" - niemiecki konserwatyzm romantyczny, rojalistyczny nacjonalizm integralny typu Action Française, hiszpański "nacjonal-katolicyzm" (nacional catolicismo), katolicki korporacjonizm, narodowo-katolickie postaci autorytaryzmu (Austria 1934-1938, salazaryzm, frankizm), "młodokonserwatywny" nurt "konserwatywnej rewolucji", amerykański "paleokonserwatyzm";
• zachowawczego "centrum prawicy" - ewolucjonistyczny konserwatyzm klasyczny typu brytyjskiego, konserwatyzm kulturowy, ziemiański konserwatyzm amerykańskiego Południa (Southern Tradition), antydemokratyczny liberalizm arystokratyczny, republikański nacjonalizm konserwatywny a'la Barres, partie chrześcijańsko-społeczne typu katolickiego Centrum w II Rzeszy Niemieckiej lub kalwińskiej Partii Antyrewolucyjnej w Holandii;
• demokratycznej "lewicy prawicy" - plebiscytaryzm (bonapartyzm, gaullizm), monarchizm i konserwatyzm liberalny (np. orleanizm), konserwatyzm demokratyczny a'la Tocqueville, liberalizm klasyczny (leseferyzm), nacjonalizm liberalny (np. włoski neogwelfizm), umiarkowane partie chrześcijańsko-demokratyczne typu CDU/CSU i mieszczańsko-"ludowe" (np. hiszpańska Partia Ludowa), neoliberalizm, amerykański konserwatyzm indywidualistyczny i neokonserwatyzm;
• rewolucyjnej "skrajnej lewicy prawicy" - faszyzujące ruchy narodowo-radykalne i narodowo-syndykalistyczne (hiszpańska Falanga, belgijski "rexizm", rumuński Legion Michała Archanioła), nurt "nacjonalizmu żołnierskiego" i "narodowo-bolszewicki" w "rewolucji konserwatywnej", doktryny i ruchy "tercerystyczne" ("trzeciej drogi"), "prawicowy gramscizm" Nowej Prawicy.

 

Faszyzm, nazizm, liberalizm, monarchizm 

Na całym świecie kontrowersje wzbudza zaliczanie faszyzmu i nazizmu do ruchów prawicowych lub skrajnie prawicowych, co wynika przede wszystkim z różnic metodologicznych wśród badaczy, z których nastawieni prawicowo widzą w nich przede wszystkim ideologie (np. wywodzące się z oświecenia), nastawieni lewicowo funkcje późnokapitalistycznych przemian społeczno-gospodarczych. Zwraca się też uwagę na zasadniczo etatystyczny program gospodarczy nazizmu i faszyzmu. Także status liberalizmu, niektórych form monarchizmu i ruchu ludowego podlega dyskusji.

 

Poglądy prawicowe 

 

Poglądy gospodarcze 

Prawicowa wizja gospodarki to gospodarka wolnorynkowa, w której panują zasady kapitalizmu lub korporacjonizmu wywodzący się z katolickiej nauki społecznej. Obniżenie podatków, likwidacja przymusowych ubezpieczeń społecznych, większości koncesji gospodarczych, uproszczenie procedur i prywatyzacja są głównymi postulatami gospodarczymi partii prawicowych.

 

Stosunek do socjalizmu 

Zdaniem uznających się za jedynych w Polsce przedstawicieli "prawdziwej" prawicy konserwatywnych liberałów podstawowym warunkiem, którego spełnienia należałoby oczekiwać od partii prawicowej jest, zgodnie z rozumowaniem, według którego prawica stanowi całkowite zaprzeczenie lewicy, jest odrzucenie całości idei społeczno-politycznych kojarzonych z lewicą, od radykalnych postaw takich jak komunizm po socjaldemokrację (według słów jednego z redaktorów tygodnika Najwyższy Czas! być prawicą to nie stać na prawo od lewicy - to stać dokładnie naprzeciw). Dlatego większość konserwatywnych liberałów i paleolibertarian uważa, że tylko ich nurty społeczno-polityczne mogą być uznane za prawdziwą prawicę, wypominając innym partiom uważanym za prawicowe lewicowe elementy programu (w Polsce przykładami są: solidarne państwo PiS-u, umiłowanie demokracji PO czy interwencjonizm gospodarczy mieszczący się w ramach programu LPR).

 

Stosunek do religii 

Prawica jest często kojarzona ze strukturami religijnymi przeważającymi w danym państwie. Narodowcy, konserwatyści, konserwatywni liberałowie, monarchiści oraz paleolibertarianie bardzo często odwołują się do tradycji, religii i innych wartości. Nie zawsze jednak odwoływanie się do tych wartości oznacza poparcie związku instytucjonalnego struktur państwowych z kościelnymi (czasem jest to zdecydowany sprzeciw). Poglądy libertarian i niektórych liberałów są sprzeczne z nauką wielu religii. W tej kwestii pojawiają się wątpliwości w przypisywaniu terminu prawica zwolennikom aborcji, eutanazji i małżeństw homoseksualnych.

 

Stosunek do narodu 

Prawica często kojarzona jest z nacjonalizmem. Jednak część nacjonalistów ma lewicowe poglądy na gospodarkę (w Polsce wyjątkiem jest narodowo-konserwatywna Organizacja Monarchistów Polskich, którą cechuje liberalizm gospodarczy). Temat stosunku prawicy do narodu jest dyskusyjny i nie można zaliczyć wszystkich partii narodowych do prawicy.

 

Stosunek do demokracji 

Monarchiści i niektórzy konserwatywni liberałowie sprzeciwiają się demokracji, ponieważ uważają, że ten ustrój wyklucza wolny rynek, jest niestabilny i pozwala rządzić osobom niewykształconym oraz nie znającym się na rządzeniu. Za najlepszy ustrój uważają monarchię (w przypadku konserwatywnych liberałów jest to monarchia konstytucyjna). Większość liberałów i część konserwatywnych liberałów popiera demokrację.

 

Stosunek do Unii Europejskiej 

Większość europejskich organizacji prawicowych są eurosceptyczne, ponieważ ich zdaniem Unia Europejska dąży do utworzenia socjalistycznego, antyklerykalnego i biurokratycznego "superpaństwa". Według nich unijne dotacje przyczyniają się do wzrostu podatków i niczemu nie służą. Prawica dąży do ograniczonej integracji europejskiej opartej na zasadach wolnego rynku lub do wyjścia ich krajów z Unii.

 

Stosunek do kary śmierci 

Wśród partii określających się jako prawicowe oraz centroprawicowe spotykane jest popieranie kary śmierci (np. Unia Polityki Realnej, Prawo i Sprawiedliwość, Liga Polskich Rodzin, Klub Zachowawczo-Monarchistyczny, Organizacja Monarchistów Polskich), ponieważ ich zdaniem to jedyny sposób na zmniejszenie liczby morderstw. Zwolennikami kary śmierci wśród prawicy są zazwyczaj konserwatyści i konserwatywni liberałowie. Wśród centroprawicy zwolennikami kary śmieci są ludzie o konserwatywnych poglądach w sferze obyczajowej.

 

Stosunek do państwowej edukacji 

Konsekwencją poparcia przez prawicę idei wolnego rynku jest postulat prywatyzacji, w samym nurcie prawicowym dyskutowane jest to, jak głęboko owa prywatyzacja powinna sięgnąć (np. konserwatywni liberałowie opowiadają się za pozostawieniem w kwestii państwa m.in. policji i sądów, anarchokapitaliści są zwolennikami własności prywatnej także i na tym polu). Zdaniem partii liberalnych centralny organ zarządzający edukacją w państwie (np. MEN), jak i sama państwowa edukacja są niepotrzebne, czy wręcz szkodliwe, a edukacja powinna być całkowicie prywatna.

 

Historia prawicy 

 

Zgromadzenie Narodowe 

Termin prawica pochodzi z czasów Rewolucji Francuskiej, kiedy to przedstawiciele szlachty, arystokracji i kleru zasiadali po prawej stronie sali Zgromadzenia Narodowego. Walczyli o utrzymanie feudalnych przywilejów stanowych, potępiali antyklerykalizm, laicyzację oraz postępowe i radykalne zmiany, które wprowadzała lewica.

 

Początki konserwatyzmu 

Twórcą konserwatyzmu był Edmund Burke - angielski filozof i polityk, krytyk rewolucji francuskiej. Jako idea polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został na początku XIX wieku przez François René de Chateaubriand.

 

Szkoła austriacka 

Za początek szkoły austriackiej uważa się Zasady ekonomii Carla Mengera z 1871 roku. Szkoła ta broni kapitalizmu i libertarianizmu w gospodarce.

 

Wojna domowa w Hiszpanii 

W 1936 wybory w Hiszpanii wygrał Front Ludowy składający się z socjalistów, komunistów, potem popierany również przez anarchistów. Gdy lewicowy rząd realizował swój program (m.in. reforma rolna, wywłaszczenia, walka z Kościołem katolickim), prawica zdecydowanie się mu sprzeciwiała, także zbrojnie (nielegalna działalność bojówek). Na jej czele stanął generał Francisco Franco. Po wygraniu wojny domowej przejął on władzę. W latach 40. prowadził politykę interwencjonizmu, ale w latach 50. widząc powolny rozwój hiszpańskiej gospodarki zaczął ją znacznie liberalizować.

 

Pucz wojskowy w Chile 

Wybory prezydenckie w Chile w 1970 wygrał wspierany przez Jedność Ludową socjalista Salvador Allende. 11 września 1973 chilijskie siły zbrojne dokonały zamachu stanu, a władzę przejął generał Augusto Pinochet. Oficjalnie realizował on program "zamienienia Chile z kraju proletariuszy w kraj wolnych przedsiębiorców" i ożywienia gospodarki kraju, sprawując równocześnie rządy autorytarne.

 

Polskie partie określające się jako prawicowe 

• Platforma Obywatelska
• Prawo i Sprawiedliwość
• Unia Polityki Realnej
• Liga Polskich Rodzin
• Prawica Rzeczypospolitej
• Ruch Ludowo-Narodowy
• Ruch Patriotyczny
• Polski Ruch Monarchistyczny

 

Polskie organizacje młodzieżowe określające się jako prawicowe i centroprawicowe 

• Młodzi Konserwatyści - MK
• Stowarzyszenie KoLiber
• Sekcja Młodzieżowa UPR (młodzieżówka Unii Polityki Realnej) - SM UPR

 

Partie określające sie jako prawicowe na świecie 

• Partia Konserwatywna - Wielka Brytania
• Partia Republikańska - USA
• Partia Liberalna - Australia