Luteranizm - doktryna teologiczna i chrześcijański ruch reformacyjny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku (za datę jego rozpoczęcia uważa się rok 1517). Stanowi jeden z nurtów protestantyzmu i ewangelicyzmu

Historia 

Marcin Luter

Augustiański mnich Marcin Luter sprzeciwiał się praktyce sprzedaży odpustów, w wyniku czego 31 października 1517 r., zawiesił na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez, w których nie zaatakował samego odpustu, lecz wyjaśniał jego znaczenie oraz istotę pokuty.

Mimo zabiegów Lutra, początkowo niewielu zareagowało na jego postulaty, dopiero, gdy rozesłał tezy swoim przyjaciołom, a ci postarali się upowszechnić je za pomocą druku, nastąpił odzew. Jako pierwsi zareagowali humaniści z Erazmem z Rotterdamu i Tomaszem Morusem na czele. Ten ostatni wystąpił przeciwko nowinkom Lutra. Rzym także zareagował, wytyczając Lutrowi proces o kacerstwo. W 1519 Luter musiał tłumaczyć się podczas obrad Sejmu Cesarstwa w Augsburgu. Ponieważ jednak cesarz Maksymilian I Habsburg nie był w najlepszych stosunkach z papieżem, nie zdecydował się na ukaranie mnicha. Dochodzenie przeciwko Lutrowi zaowocowało bullą papieską "Exsurge Domine". W bulli Leon X domagał się od Lutra odwołania swojej nauki i ukorzenia się przed Rzymem. Jako że papież nie odpowiadał na apele Lutra o reformy, ten zlekceważył papieża – w odwecie zakazano na niektórych uniwersytetach jego pism, on z kolei spalił bullę przy udziale publiczności.

3 stycznia 1521 roku rozpoczyna się oficjalnie reformacja: Leon X bullą "Docet pontificem Romanum" wyklął Marcina Lutra. Cesarz rzymsko-niemiecki Karol V Habsburg wezwał Lutra przed oblicze Sejmu Cesarstwa do Wormacji. Decyzją cesarza i sejmu wormackiego skazano Lutra na banicję. Jako banita został wyjęty spod prawa, nikt nie mógł udzielić mu schronienia a każdy mógł go bezkarnie zabić. W celu chronienia Lutra upozorowano jego porwanie i umieszczono na zamku Wartburg. Za incydentem stał Fryderyk Mądry, książę-elektor Saksonii.

Reformacja rozwijała się jednak dalej. Jej efektem, a więc pośrednio efektem idei Lutra, była wojna chłopska w Niemczech.

W XX wieku pojawił się ruch zwany Luterańskim Kościołem wysoki. Określenie "Kościół Wysoki" został przejęty z Anglikanizmu w tym wypadku używany jest jako opis Ewangelicznego katolicyzmu, formy Luteranizmu podkreślającego praktyki kultu i doktrynę, które są podobne do tych z ruchu "kościoła wysokiego" w obrębie Anglikanizmu, i w związku z tym także praktyk Kościoła katolickiego.

Główne zasady luteranizmu 

• Odrzucenie dogmatów ustanowionych przez sobory i papieży z wyjątkiem wniosków czterech pierwszych soborów powszechnych; tylko Pismo Święte jest źródłem objawienia (zasada sola scriptura).
• Głową Kościoła nie jest papież, ale Jezus Chrystus, będący jedynym pośrednikiem w zbawieniu (solus Christus).
• Dla zbawienia najważniejszy jest wewnętrzny akt wiary (sola fide). Wiara jest ufnością wobec Boga i posłuszeństwem jego woli, a dopiero owocem wiary są dobre uczynki.
• Ewangelicy wierzą w zbawienie z łaski usprawiedliwiającej, która została człowiekowi darmo dana bez jego jakiejkolwiek zasługi przez Boga w Jezusie Chrystusie (sola gratia).
• Sakramenty są "znakami i świadectwami woli Bożej". Uznawane są jedynie dwa: Chrzest i Komunia św., podawana pod dwiema postaciami. Obecność Chrystusa w eucharystii jest rozumiana jako konsubstancjacja (współistnienie).
• Matkę Jezusa jako "błogosławioną między niewiastami" otaczają szacunkiem, lecz od tego szacunku daleko jest do czci, jaka należy się jedynie Bogu. Luteranie odrzucają kult świętych - modlić wolno się tylko do Trójjedynego Boga; natomiast świętych należy wspominać i naśladować.
• Pobożność ewangelicka opiera się głównie na posłuszeństwie wobec Słowa Bożego, na szczerej modlitwie, przykładnym życiu rodzinnym i sumiennym wykonywaniu wszelkich obowiązków.
• Luteranie praktykują spowiedź ogólną, ale uznają również spowiedź indywidualną.
• Duchowni - księża przewodniczą obrzędom i organizują je. Nie obowiązuje ich celibat. Ksiądz nie jest kapłanem, lecz pastorem. Luteranie uznają kapłaństwo powszechne ochrzczonych.

Luteranie na świecie 

Obecnie na świecie żyje 70,2 mln luteran:

• W Afryce: 15,3 mln wiernych (wzrost w porównaniu z początkiem 2006 o 1,46%),
• W Europie: 37,5 mln wiernych (spadek w porównaniu z początkiem 2006 o 1,49%),
• W Azji: 8,3 mln wiernych (wzrost w porównaniu z początkiem 2006 o 12,10%),
• W Ameryce Południowej.: 1,1 mln wiernych (wzrost w porównaniu z początkiem 2006 o 0,57%),
• W Ameryce Północnej.: 8 mln wiernych (spadek w porównaniu z początkiem 2006 o 1,41%).

Luteranizm stanowi dominujące wyznanie w północnych Niemczech, Danii, Islandii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii i na Łotwie.

Część luteran na świecie zorganizowanych jest w Światowej Federacji Luterańskiej - organizacji ponadnarodowej. Światowa Federacja Luterańska została założona w 1947 roku, należy do niej 140 kościołów z 78 krajów, a więc 66 milionów wiernych z 70 mln wszystkich luteran. Siedziba ŚFL znajduje się w Genewie. Przewodniczącym Światowej Federacji Luterańskiej jest ks. bp. Mark Hanson (Ewangelicki Luterański Kościół w Ameryce).

Luteranie w Polsce 

W Polsce żyje ok. 80 tys. luteran, należą oni do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Największe skupisko wiernych w Polsce znajduje się na Śląsku Cieszyńskim. Biskupem kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce jest ks.bp. Janusz Jagucki, który jest z mocy urzędu biskupa także prezesem Konsystorza, wiceprezesem Konsystorza jest Adam Pastucha; prezesem Synodu jest ksiądz Jerzy Samiec. Kościół organizacyjnie podzielony jest na 6 diecezji: diecezję warszawską (z siedzibą w Łodzi), diecezję cieszyńską (z siedzibą w Bielsku-Białej), diecezję katowicką (z siedzibą w Katowicach), diecezję wrocławską (z siedzibą we Wrocławiu), diecezję pomorsko-wielkopolską (z siedzibą w Sopocie) i diecezję mazurską (z siedzibą w Olsztynie).