Województwo – jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego dla administracji rządowej, od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego.
Podział kraju na województwa ma swoje korzenie w okresie rozbicia dzielnicowego, stąd ich zróżnicowanie pod względem wielkości w czasach I Rzeczypospolitej. Pierwsze województwa powstawały na przełomie XIV i XV w.
Status województwa reguluje w Polsce ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998, (Dz.U. z 1998 r. Nr 91 poz. 576, tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z pózn. zm)
Liczba województw:
- 1582-1634 - 34 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
- 1634-1660 - 35 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
- 1660-1717 - 33 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
- 1717-1768 - 33 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo)
(w Księstwie Warszawskim w miejsce województw wprowadzono departamenty)
- 1815-1837 (Królestwo Polskie) - 8
(w Królestwie Polskim w latach 1837-1915 w miejsce województw wprowadzono gubernie)
- 1919-1939 - 16 (w tym autonomiczne województwo śląskie, +1 miasto wydzielone)
- 1944-1945 - 10 (w tym autonomiczne województwo śląskie, +1 miasto wydzielone)
- 1945-1946 - 11 (+1 miasto wydzielone)
- 1946-1950 - 14 (+2 miasta wydzielone)
- 1950-1975 - 17 (+2 miasta wydzielone, od 1954 5 miast wydzielonych)
- 1975-1998 - 49
- od 1 stycznia 1999 - 16
Stan aktualny – 16 województw
Podział administracyjny Polski (stan na 1 stycznia 2006)
Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej (zobacz: NUTS). Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe i zarządzać terytorium województwa.
Wprowadzeniu nowego podziału na województwa towarzyszyły liczne dyskusje. Niektóre projekty zakładały utworzenie mniejszej liczby województw (najczęściej mówiło się o 12 nowych województwach). Nieco mniej zwolenników miały projekty utworzenia 25 województw lub pozostawienia dotychczasowego podziału na 49 województw. Liczne protesty społeczne, m.in. w Opolu czy Kielcach, doprowadziły do utworzenia większej liczby jednostek. Natomiast w dwóch województwach zdecydowano się na rozdzielenie siedzib wojewodów i sejmików województw.
Od 1999 pojawiają się opinie postulujące utworzenie jeszcze trzech województw: województwa staropolskiego, województwa środkowopolskiego, województwa środkowopomorskiego.
Podział na województwa od 1999 r. |
kod |
tab.rej. |
województwo |
miasto
wojewódzkie |
powierzchnia
km² |
ludność
(31 XII 2003) |
02 |
D |
dolnośląskie |
Wrocław |
19 947,76 |
2 888 232 |
04 |
C |
kujawsko-pomorskie |
Bydgoszcz ¹
Toruń ² |
17 969,72 |
2 068 142 |
06 |
L |
lubelskie |
Lublin |
25 114,48 |
2 191 172 |
08 |
F |
lubuskie |
Gorzów Wielkopolski ¹
Zielona Góra ² |
13 984,44 |
1 008 786 |
10 |
E |
łódzkie |
Łódź |
18 219,11 |
2 597 094 |
12 |
K |
małopolskie |
Kraków |
15 144,10 |
3 252 949 |
14 |
W |
mazowieckie |
Warszawa |
35 597,80 |
5 135 732 |
16 |
O |
opolskie |
Opole |
9 412,47 |
1 055 667 |
18 |
R |
podkarpackie |
Rzeszów |
17 926,28 |
2 097 248 |
20 |
B |
podlaskie |
Białystok |
20 179,58 |
1 205 117 |
22 |
G |
pomorskie |
Gdańsk |
18 292,88 |
2 188 918 |
24 |
S |
śląskie |
Katowice |
12 294,04 |
4 714 982 |
26 |
T |
świętokrzyskie |
Kielce |
11 672,34 |
1 291 598 |
28 |
N |
warmińsko-mazurskie |
Olsztyn |
24 202,95 |
1 428 885 |
30 |
P |
wielkopolskie |
Poznań |
29 825,59 |
3 372 417 |
32 |
Z |
zachodniopomorskie |
Szczecin |
22 901,48 |
1 696 073 |
Województwa w przeszłości
Pierwsze województwa w Polsce
Prowincja |
L.p. |
Województwo |
Ziemia
(na której się znajdowało) |
Okres istnienia |
Wojewodowie |
Miasto wojewódzkie |
Współczesne województwo
(w przybliżeniu) |
Wielkopolska |
1. |
poznańskie |
poznańska,
wschowska |
1314 - 1793 |
wojewodowie |
Poznań |
wielkopolskie |
|
2. |
kaliskie |
kaliska |
1314 - 1793 |
wojewodowie |
Kalisz |
wielkopolskie |
|
3. |
sieradzkie |
sieradzka,
wieluńska |
1339 - 1795 |
wojewodowie |
Sieradz |
łódzkie |
|
4. |
łęczyckie |
łęczycka |
1339 - 1793 |
wojewodowie |
Łęczyca |
łódzkie |
|
5. |
brzeskie |
kujawska |
XIV w. - 1793 |
wojewodowie |
Brześć Kujawski |
kujawsko-pomorskie |
|
6. |
gniewkowskie |
kujawska,
dobrzyńska |
XIV w. - XV w. |
wojewodowie |
Gniewkowo |
kujawsko-pomorskie |
Małopolska |
7. |
krakowskie |
krakowska |
1308 - 1795 |
wojewodowie |
Kraków |
małopolskie |
|
8. |
sandomierskie |
sandomierska,
radomska |
1308 - 1795 |
wojewodowie |
Sandomierz |
podkarpackie |
Województwa Królestwa Polskiego (do 1816 – departamenty) 1815-1837
Podział administracyjny Królestwa Polskiego w 1907 r.
- krakowskie (siedziba władz – Miechów, potem Kielce)
- sandomierskie (siedziba władz – Radom)
- kaliskie
- lubelskie
- płockie
- mazowieckie (siedziba władz – Warszawa)
- podlaskie (siedziba władz – Siedlce)
- augustowskie (siedziba władz – Suwałki)
Od 1837 Królestwo Polskie dzieliło się na gubernie
Województwa w okresie międzywojennym (1918-1939)
Podział administracyjny II RP w 1930 r.
2 sierpnia 1919 uchwałą sejm podzielił terytorium byłego Królestwa Polskiego na 5 województw, a dla Warszawy przewidział odrębną jednostkę administracyjną:
- białostockie
- kieleckie
- lubelskie
- łódzkie
- warszawskie
W ciągu następnych kilku lat dodano kolejnych 10 województw z ziem pozostałych zaborów:
- krakowskie
- lwowskie
- nowogródzkie
- poleskie (Brześć)
- pomorskie (Toruń)
- poznańskie
- stanisławowskie
- tarnopolskie
- wileńskie
- wołyńskie (Łuck)
15 lipca 1920 roku utworzono nowe autonomiczne województwo powstałe na terenach odłączonych od Niemiec
- autonomiczne województwo śląskie (Katowice)
Województwa z podziałem na powiaty – zobacz podział administracyjny II RP.
Podział na województwa w okresie międzywojennym
(stan na 1 kwietnia 1939) |
tab.
rej.
od 1937 |
województwo
miasto wydzielone |
miasto
wojewódzkie |
powierzchnia
w tys. km² (1930) |
ludność
w tys. (1931) |
00-19 |
miasto Warszawa |
Warszawa |
0,14 |
1179,5 |
20-24 |
białostockie |
Białystok |
26,0 |
1263,3 |
25-29 |
kieleckie |
Kielce |
22,2 |
2671,0 |
30-34 |
krakowskie |
Kraków |
17,6 |
2300,1 |
35-39 |
lubelskie |
Lublin |
26,6 |
2116,2 |
40-44 |
lwowskie |
Lwów |
28,4 |
3126,3 |
45-49 |
łódzkie |
Łódź |
20,4 |
2650,1 |
50-54 |
nowogródzkie |
Nowogródek |
23,0 |
1057,2 |
55-59 |
poleskie |
Brześć |
36,7 |
1132,2 |
60-64 |
pomorskie |
Toruń |
25,7 |
1884,4 |
65-69 |
poznańskie |
Poznań |
28,1 |
2339,6 |
70-74 |
stanisławowskie |
Stanisławów |
16,9 |
1480,3 |
75-79 ? |
śląskie |
Katowice |
5,1 |
1533,5 |
80-84 |
tarnopolskie |
Tarnopol |
16,5 |
1600,4 |
85-89 |
warszawskie |
Warszawa |
31,7 |
2460,9 |
90-94 |
wileńskie |
Wilno |
29,0 |
1276,0 |
95-99 |
wołyńskie |
Łuck |
35,7 |
2085,6 |
Województwa w latach 1944-1975
Podział administracyjny w 1946 r.
Podział administracyjny w 1957 r.
Podział administracyjny w 1968 r.
Zmiany terytorium Polski po II wojnie światowej wymusiły reorganizację podziału administracyjnego kraju. W 22 sierpnia 1944 na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji (Dz.U. 1944 nr 2 poz. przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Ponieważ granice kraju nie były jeszcze ustalone, a jego część znajdowała się nadal pod okupacją, nie można mówić o faktycznej liczbie istniejących wówczas województw.
1 kwietnia 1945 z województwa kieleckiego przeniesiono do województwa krakowskiego powiat miechowski, 7 kwietnia 1945 powołano województwo gdańskie, w którego skład wszedł obszar Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów województwa pomorskiego (gdyński, kartuski, morski, starogardzki, kościerski i tczewski). 7 maja 1945 anulowano autonomię województwa śląskiego. 9 sierpnia fragment województwa lwowskiego włączono do województwa lubelskiego, a 18 sierpnia 1945 utworzono województwo rzeszowskie z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego (dębicki, gorlicki, jasielski i mielecki) oraz zmieniono granice województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (powiaty będziński i zawierciański przeniesiono z województwa kieleckiego do śląskiego, olkuski z kieleckiego do krakowskiego oraz łomżyński z warszawskiego do białostockiego). Dodatkowo z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź, które stało się miastem na prawach województwa.
Tereny włączone do Polski początkowo znajdowały się pod radziecką administracją wojskową, a 14 marca 1945, jeszcze przed zajęciem wszystkich tych terenów, utworzono na nich 4 okręgi administracyjne nie posiadające statusu województw: Okręg I (Śląsk Opolski), Okręg II (Dolny Śląsk), Okręg III (Pomorze Zachodnie), Okręg IV (Mazurski). Dopiero 28 czerwca 1946 (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych., Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177) obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału kraju tworząc na nim trzy nowe województwa (olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie) oraz część ziem włączając do województw: białostockiego, gdańskiego, poznańskiego i śląskiego.
Od 28 czerwca 1946 Polska dzieliła się na 14 województw oraz 2 miasta wydzielone:
- województwo białostockie
- województwo pomorskie (później: województwo bydgoskie)
- województwo gdańskie
- województwo śląskie, zwane również śląsko-dąbrowskim
- województwo kieleckie
- województwo krakowskie
- województwo lubelskie
- województwo łódzkie
- województwo olsztyńskie
- województwo poznańskie
- województwo rzeszowskie
- województwo szczecińskie
- województwo warszawskie
- województwo wrocławskie
- miasta wydzielone:
W 1950 r. dokonano kilku zmian w podziale administracyjnym. Zmiany te dotyczyły tak zwanych Ziem Odzyskanych. Trzy istniejące już województwa podzielono, wydzielając tym samym trzy nowe jednostki terytorialne: województwo koszalińskie (z województwa szczecińskiego), województwo zielonogórskie (z województwa poznańskiego) i województwo opolskie (z województwa śląskiego, które zmieniło nazwę na województwo katowickie (w latach 1953-1956 województwo stalinogrodzkie). Owe zmiany nie ograniczały się jednak tylko do utworzenia nowych województw, skorygowano także granice już istniejących. Natomiast w 1957 roku wydzielone zostały 3 kolejne miasta: Kraków, Poznań i Wrocław.
Podział na województwa i miasta wydzielone w latach 1945-1975 |
tab
rej
od 1956 |
województwo |
miasto
wojewódzkie |
powierzchnia
km² (1965) |
ludność
(1965) |
A |
białostockie |
Białystok |
23 136 |
1 160 400 |
B |
bydgoskie |
Bydgoszcz |
20 794 |
1 837 100 |
G |
gdańskie |
Gdańsk |
10 984 |
1 352 800 |
S |
katowickie (1953-1956 stalinogrodzkie) |
Katowice (1953-1956 Stalinogród) |
9 518 |
3 524 300 |
C |
kieleckie |
Kielce |
19 498 |
1 899 100 |
E |
koszalińskie ¹ |
Koszalin |
17 974 |
755 100 |
K |
krakowskie |
Kraków |
15 350 |
2 127 600 |
L |
lubelskie |
Lublin |
24 829 |
1 900 500 |
F |
łódzkie |
Łódź |
17 064 |
1 665 200 |
O |
olsztyńskie |
Olsztyn |
20 994 |
956 600 |
H |
opolskie ¹ |
Opole |
9 506 |
1 009 200 |
P |
poznańskie |
Poznań |
26 723 |
2 126 300 |
R |
rzeszowskie |
Rzeszów |
18 658 |
1 692 800 |
M |
szczecińskie |
Szczecin |
12 677 |
847 600 |
T |
warszawskie |
Warszawa |
29 369 |
2 453 000 |
X |
wrocławskie |
Wrocław |
18 827 |
1 967 000 |
Z |
zielonogórskie ¹ |
Zielona Góra |
14 514 |
847 200 |
tab
rej
od 1956 |
miasto wydzielone |
powierzchnia
km² (1965) |
ludność
(1965) |
I |
Łódź |
214 |
744 100 |
W |
Warszawa |
446 |
1 252 600 |
K |
Kraków ² |
230 |
520 100 |
P |
Poznań ² |
220 |
438 200 |
X |
Wrocław ² |
225 |
474 200 |
¹ – nowe województwa utworzone w 1950;
² – miasta wydzielone w 1957, nie otrzymały odrębnych liter w tablicach rejestracyjnych |
Województwa w latach 1975-1998
W latach 1975-1998 istniał podział na 49 województw. Niekiedy miastami wojewódzkimi były miasta poniżej 50 tys. mieszkańców. Podział ten był krytykowany zwłaszcza pod koniec lat 80. i 90. Małe województwa, które miały przyczyniać się do rozwoju obszarów peryferyjnych i nowych siedzib województw, w rzeczywistości nie funkcjonowały zbyt dobrze. Krytykowano także zlikwidowanie powiatów, które zostały podzielone niekiedy nawet pomiędzy 3-4 województwa. By usprawnić ten podział powołano dodatkowe struktury przestrzenne: makrorejony oraz rejony.
Podział na województwa w latach 1975-1998 |
województwo |
miasto
wojewódzkie |
powierzchnia
km² (1998) |
ludność
(1980) |
miasta |
gminy |
bialskopodlaskie |
Biała Podlaska |
5348 |
286 400 |
6 |
35 |
białostockie |
Białystok |
10 055 |
641 100 |
17 |
49 |
bielskie |
Bielsko-Biała |
3 704 |
829 900 |
18 |
47 |
bydgoskie |
Bydgoszcz |
10 349 |
1 036 000 |
27 |
55 |
chełmskie |
Chełm |
3 865 |
230 900 |
4 |
25 |
ciechanowskie |
Ciechanów |
6 362 |
405 400 |
9 |
45 |
częstochowskie |
Częstochowa |
6 182 |
747 900 |
17 |
49 |
elbląskie |
Elbląg |
6 103 |
441 500 |
15 |
37 |
gdańskie |
Gdańsk |
7 394 |
1 333 800 |
19 |
43 |
gorzowskie |
Gorzów Wielkopolski |
8 484 |
455 400 |
21 |
38 |
jeleniogórskie |
Jelenia Góra |
4 378 |
492 600 |
24 |
28 |
kaliskie |
Kalisz |
6 512 |
668 000 |
20 |
53 |
katowickie |
Katowice |
6 650 |
3 733 900 |
43 |
46 |
kieleckie |
Kielce |
9 211 |
1 068 700 |
17 |
69 |
konińskie |
Konin |
5 139 |
441 200 |
18 |
43 |
koszalińskie |
Koszalin |
8 470 |
462 200 |
17 |
35 |
krakowskie |
Kraków |
3 254 |
1 167 500 |
10 |
38 |
krośnieńskie |
Krosno |
5 702 |
448 200 |
12 |
37 |
legnickie |
Legnica |
4 037 |
458 900 |
11 |
31 |
leszczyńskie |
Leszno |
4 254 |
357 600 |
19 |
28 |
lubelskie |
Lublin |
6 793 |
935 200 |
16 |
62 |
łomżyńskie |
Łomża |
6 684 |
325 800 |
12 |
39 |
łódzkie |
Łódź |
1523 |
1 127 800 |
8 |
11 |
nowosądeckie |
Nowy Sącz |
5 576 |
628 800 |
14 |
41 |
olsztyńskie |
Olsztyn |
12 327 |
681 400 |
21 |
48 |
opolskie |
Opole |
8 535 |
975 000 |
29 |
61 |
ostrołęckie |
Ostrołęka |
6 498 |
371 400 |
9 |
38 |
pilskie |
Piła |
8 205 |
437 100 |
24 |
35 |
piotrkowskie |
Piotrków Trybunalski |
6 266 |
604 200 |
10 |
51 |
płockie |
Płock |
5 117 |
496 100 |
9 |
44 |
poznańskie |
Poznań |
8 151 |
1 237 800 |
33 |
57 |
przemyskie |
Przemyśl |
4 437 |
380 000 |
9 |
35 |
radomskie |
Radom |
7 295 |
702 300 |
15 |
61 |
rzeszowskie |
Rzeszów |
4 397 |
648 900 |
13 |
41 |
siedleckie |
Siedlce |
8 499 |
616 300 |
12 |
66 |
sieradzkie |
Sieradz |
4 869 |
392 300 |
9 |
40 |
skierniewickie |
Skierniewice |
3 959 |
396 900 |
8 |
36 |
słupskie |
Słupsk |
7 453 |
369 800 |
11 |
31 |
suwalskie |
Suwałki |
10 490 |
422 600 |
14 |
42 |
szczecińskie |
Szczecin |
9 981 |
897 900 |
29 |
50 |
tarnobrzeskie |
Tarnobrzeg |
6 283 |
556 300 |
14 |
46 |
tarnowskie |
Tarnów |
4 151 |
607 000 |
9 |
41 |
toruńskie |
Toruń |
5 348 |
610 800 |
13 |
41 |
wałbrzyskie |
Wałbrzych |
4 168 |
716 100 |
31 |
30 |
warszawskie |
Warszawa |
3 788 |
2 319 100 |
27 |
32 |
włocławskie |
Włocławek |
4 402 |
413 400 |
14 |
30 |
wrocławskie |
Wrocław |
6 287 |
1 076 200 |
16 |
33 |
zamojskie |
Zamość |
6 980 |
472 100 |
5 |
47 |
zielonogórskie |
Zielona Góra |
8 868 |
609 200 |
26 |
50 |