Lisowczycy (początkowa nazwa Straceńcy, również chorągiew elearska) - to oddział lekkiej jazdy polskiej sformowany w 1615 roku, pierwotnie jako konfederacja żołnierska pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego. Dwutysięczny oddział lisowczyków brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1609-1618. Od 1615 dowodzeni przez pułkownika Stanisława Czaplińskiego, przeprowadzili szereg operacji zaczepnych na terytorium Rosji, rozbijając w grudniu 1617 pod Kaługą wojska rosyjskie kniazia Dymitra Pożarskiego.

Lisowczycy specjalizowali się w zagonach na terytorium wroga, walczyli bez taborów, zaopatrując się w terenie, na którym operowali. Cieszyli się wielką sławą w Europie jako niezrównana jazda. Wyróżniali się umiejętnościami i dzielnością, ale także okrucieństwem i zamiłowaniem do rabunku, który niejako został zapisany w zasadach działania tej formacji. Mieli zwyczaj zabijać każdego napodkanego przechodnia by nie pozostawiać żadnych świadków.

Celem utworzenia oddziałów było odciążenie skarbu Rzeczypospolitej od obowiązku wypłacania im żołdu. Dlatego Lisowczyków werbowano, zapewniając im swobodę zagarniania łupów wojennych, które były ich jedynym wynagrodzeniem za służbę.

Lisowczycy, podobnie jak jazda zaciągu narodowego, dzielili się na towarzyszy, pocztowych (czyli pacholików) oraz czeladź (ciurów). Pułk lisowczyków dzielił się na chorągwie z czego dwie, czarna i czerwona podlegała bezpośrednio pułkownikowi. Nie wiemy co widniało na ich sztandarach. Nosili pełniące funkcję miękkiej zbroi pikowane żupany, baczmagi (skórzane buty), czapki typu kołpak i charakterystyczne dla nich obciłe spodnie. Nie używali zbroi; tylko niektórzy nosili zdobyczne kałkany, misiurki czy kolety. Ich bronią zaczepną były: pistolety, bandolety lub karabiny, łuki refleksyjne, szable i ewentualnie krótkie piki lub rohatyny. Oficerowie używali nadziaków bądź czekanów i niekiedy koncerzy lub pałaszy . Lisowczycy odznaczyli się w trakcie kampanii moskiewskiej w 1610 roku oraz w walkach przeciwko Turkom w latach 1620-1621. Najdalszy zasięg ich działań obejmował tereny od Renu po Morze Białe.

Ich łupieżczość spowodowała m.in obłożenie tej formacji klątwą (która jednak po pewnym czasie została zdjęta).

Od roku 1619, stacjonujący w okolicach Kowna lisowczycy, oddani zostali przez króla Zygmunta III do dyspozycji Ferdynanda II. Lisowczycy pod dowództwem Walentego Rogowskiego walczyli w wojnie trzydziestoletniej w Siedmiogrodzie przeciwko Jerzemu Rakoczemu, którego pokonali w bitwie pod Humiennem. Część pułku z pułkownikiem Rogowskim postanowiła wrócić do Polski (zatrzymali się na Słowacji dając się we znaki mieszkańcom), pozostali towarzysze pod wodzą Jarosza Kleczkowskiego zdecydowali się na przejście na służbę cesarską, w której pozostali przez kilka następnych lat. Po śmierci Kleczkowskiego 4 marca 1620 roku pod Krems, pułkownikiem Lisowczyków został Stanisław Rusinowski, pod którego rozkazami walczyli w bitwie pod Białą Górą 8 listopada 1620 roku, w której zdobyli 20 chorągwi pułkowych. 7 maja 1621 cesarz wypłacił zaległy żołd i zwolnił od służby uciążliwych z powodu grabieży lisowczyków. Część towarzyszy przeszła na służbę księcia bawarskiego Maksymiliana, inni wrócili do Polski. Podczas wojny ze Szwecją w latach 1626-1629 walczyli na terenie Prus Królewskich.

Lisowczycy, Strzelanie z łuku, Józef Brandt, 1885

Po powrocie do kraju dali się we znaki ludności cywilnej. Splądrowali i puścili z dymem Radomsko. Zostali potępieni w uchwałach sejmowych i rozwiązani około 1635 roku.

Wspomnienia z wypraw Lisowczyków spisał ich kapelan Wojciech Dembołęcki (Wojciech Dębołęcki) w Przewagach elearów polskich, co ich niegdy Lisowczykami zwano /1619-1623/ (Przewagi elearów polskich).

Historia powstania i działalności lisowczyków znajduje się również w trzytomowej powieści historycznej autorstwa Kazimierza Korkozowicza o tytule Jeźdźcy Apokalipsy.