San Marino, Najjaśniejsza Republika San Marino (wł. Serenissima Repubblica di San Marino, łac. Marinusia) – niewielkie państwo śródlądowe w Europie Południowej stanowiące enklawę na obszarze Włoch. Nie ma dostępu do morza. Stolica kraju to San Marino.
Historia
San Marino uważa się za najstarszą republikę świata, utworzoną 301 roku przez utalentowanego chrześcijańskiego budowniczego, kamieniarza (inni podają, iż był kowalem) zwanego Świętym Marinusem. Gdy uciekał przed prześladowcą chrześcijan – cesarzem rzymskim Dioklecjanem, ukrył się na szczycie Monte Titano (najwyższe z siedmiu wzgórz San Marino) i tam założył małą wspólnotę chrześcijańską. Właścicielka ziemi, pani Rimini zapisała ją w testamencie wspólnocie chrześcijańskiej. Jest pewnym, że okolice były zamieszkane od czasów prehistorycznych, chociaż ślady bytności na Monte Titano sięgają jedynie średniowiecza. Na pamiątkę kamieniarza, ziemię nazwano "Ziemią San Marino", by w końcu zmienić ją na nazwę, którą ma do dziś: "Republika San Marino".
Średniowiecze
W wieku lombardzkim San Marino było lennem książąt Spoleto, ale wolna wspólnota sięga aż do X w.
Pierwotna struktura rządu była złożona z samorządowego zgromadzenia zwanego Arengo, które składało się z głowy każdej rodziny. W 1243 po raz pierwszy mianowano dwóch Kapitanów Regentów (Capitani Reggenti) sprawujących władzę. Do dzisiaj, co 6 miesięcy, zmieniają się osoby sprawujące regencję. Pierwsze prawo na kształt konstytucji republiki powstało w roku 1263. Stolica apostolska potwierdziła niezależność San Marino w 1291.
XIV-XV wiek
Obszar San Marino składał się jedynie z Monte Titano do 1463, kiedy to republika przystąpiła do sojuszu przeciwko Sigismondo Pandolfo Malatesta, Panu Rimini, którego później pokonano. W rezultacie tych wydarzeń papież Pius II nadał San Marino miasta: Fiorentini, Montegiardino, i Serravalle. Trochę później w tym samym roku miasto Faetano przyłączyło się do republiki z własnej woli. Od tego czasu obszar San Marino pozostał niezmieniony.
XVI-XVII wiek
W 1503 Cesare Borgia, znany jako Valentino, okupuje republikę do swojej śmierci, która następuje kilka miesięcy później.
8 października 1600 San Marino przyjęło pisaną konstytucję.
XVIII wiek
W roku 1739 minister hiszpański kardynał Giulio Alberoni użył wojska by okupować kraj. Obywatele odmówili płacenia podatków, potajemnie wysłano również listy do papieża Klemensa XII dochodzące sprawiedliwości. Odpowiedzią było uznanie przez papieża praw San Marino, które przywróciły mu niepodległość.
W 1797 Napoleon chciał powiększyć obszar Republiki San Marino, ale mieszkańcy nie zgodzili się na powiększenie terytorium.
XIX wiek
Małe państwo zostało uznane przez Francję (Napoleona) w 1797, a przez inne państwa europejskie w 1815 na kongresie wiedeńskim.
San Marino znane jest także ze swojej gościnności. Nigdy nie odmówiło prawa do azylu i pomocy osobom prześladowanym. Z tej tradycji skorzystał np. Giuseppe Garibaldi w 1849.
XX wiek
Ostatnia okupacja miała miejsce podczas II wojny światowej w 1944. San Marino oficjalnie było neutralne podczas II wojny światowej, jednak gdy siły niemieckie wykorzystały państwo do przejścia wojsk, siły aliantów podążyły za nimi. Wojska alianckie okupowały San Marino tylko tak długo, jak to było koniecznie militarnie i trwało to tylko kilka tygodni.
Dziś San Marino utrzymuje dyplomatyczne i konsularne stosunki z wieloma państwami europejskimi i amerykańskimi, bije własne monety, wydaje swoje znaczki pocztowe i przyznaje odznaczenia. Władza ustawodawcza sprawowana jest przez Radę Generalną składającą się z 60 członków a wykonywana jest przez Kongres podzielony na ministerstwa odnawiany przez każdą nową władzę ustawodawczą. Capitani Reggenti mają mandaty reprezentantów i są wybierani dwa razy w roku w kwietniu i w październiku.
San Marino jest jedynym, pozostałym do dziś, włoskim miastem-państwem. Jak Andora, Liechtenstein i Monako, wygląda na anachronizm. Jest pozostałością z czasów, gdy Europa – zwłaszcza Niemcy i Włochy – były politycznie złożone z małych części, rozciągających się często nie dalej niż na odległość armatniego strzału z murów miasta. Ze wszystkich pozostałych w Europie małych państewek, przetrwanie San Marino jest najbardziej zaskakujące. Oprócz Watykanu, którego historia miała całkiem inny przebieg, jest to jedyne państwo w Europie otoczone całkowicie przez jedno obce państwo. Różne pakty o przyjaźni były podpisywane z Włochami od zjednoczenia tego ostatniego, ale San Marino dumnie zaznacza swą niezależność.
Wstępując do Rady Europy jako pełnoprawny członek w 1988, San Marino przewodniczyło organizacji w pierwszej połowie roku 1990.
San Marino zostało członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1992.
Chociaż to niepodległy naród, jednak mocno uzależniony od Włoch, które go otaczają od momentu zjednoczenia w XIX w.
Ustrój polityczny
Podwójny tron Kapitanów-Regentów
Władzę ustawodawczą w kraju sprawuje wybierana w wyborach powszechnych Wielka Rada Generalna złożona z 60 członków. Jej kadencja trwa 5 lat. Wielka Rada Generalna co 6 miesięcy mianuje pełniących rolę głowy państwa dwóch kapitanów regentów. Wybiera także Radę Dwunastu, która jest organem sprawiedliwości i zarazem sądem III instancji.
Władza wykonawcza jest w rękach Kongresu Stanu złożonego z 10 Sekretarzy (ministrów) i Rad Zamku zajmujących się poszczególnymi dziedzinami gospodarki.
Partie polityczne w San Marino
- Postępowa Demokratyczna Partia San Marino
- Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia San Marino
- Socjalistyczna Partia San Marino
Podział administracyjny
Geografia
San Marino to jedno z najmniejszych państw Europy, mniejsze są tylko Watykan i Monako. San Marino stanowi enklawę na terytorium Włoch, granicząc na odcinku 39 km z włoskimi regionami Emilia-Romania i Marche.
Położone jest w górzystym terenie wchodzącym w skład pasma Apeninów. Najwyższy szczyt Monte Titano osiąga wysokość 749 m n.p.m.
Klimat San Marino jest śródziemnomorski z ciepłym latem i łagodną zimą.
Przez San Marino płyną dwie rzeki: San Marino i Marano. Rzeka San Marino jest dopływem rzeki Marecchia, a rzeka Marano ma ujście do morza Adriatyckiego.
Panorama San Marino
Demografia
Nie ma znaczącej różnicy między danymi demograficznymi dotyczącymi ludności San Marino i Włoch. Państwo zamieszkuje około 29 000 osób, w tym 1000 obcokrajowców, w większości Włochów, a także Polaków (przede wszystkim zajmujących się handlem). Około 5000 obywateli San Marino żyje poza jego granicami, przede wszystkim we Włoszech. Obowiązującym językiem jest włoski. Stosuje się jedną z jego odmian – język emilijski. Głównym wyznaniem w San Marino jest katolicyzm.
| (Szczegółowe dane demograficzne (2005)) |
| Liczba ludności |
28 880 |
| Ludność według wieku (%) |
| 0 – 14 lat |
16,7 |
| 15 – 64 lat |
66,5 |
| ponad 64 lata |
16,9 |
| Wiek (mediana) |
| W całej populacji |
40,29 lat |
| Mężczyzn |
39,91 lat |
| Kobiet |
40,65 lat |
| Przyrost naturalny |
1,3% |
| Współczynnik urodzeń |
10,81 urodzin/1000 mieszkańców |
| Współczynnik zgonów |
8,07 zgonów/1000 mieszkańców |
| Współczynnik migracji |
10,84 migrantów/1000 mieszkańców |
| Ludność według płci |
| przy narodzeniu |
1,09 mężczyzn/kobiet |
| poniżej 15 lat |
1,07 mężczyzn/kobiet |
| 15 – 64 lat |
0,93 mężczyzn/kobiet |
| powyżej 64 lat |
0,76 mężczyzn/kobiet |
| Umieralność noworodków |
| W całej populacji |
5,73 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci męskiej |
6,16 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci żeńskiej |
5,26 śmiertelnych/1000 żywych |
| Oczekiwana długość życia |
| W całej populacji |
81,62 lat |
| Mężczyzn |
78,13 lat |
| Kobiet |
85,43 lat |
| Rozrodczość |
1,33 urodzin/kobietę |
Gospodarka
Mapa lini kolejowej z zaznaczonymi miastami (po niemiecku)
Moneta 2 euro z San Marino
Głównym źródłem dochodu San Marino jest turystyka wytwarzająca około 50% PKB. Rocznie kraj odwiedza średnio 3,15 mln osób. Pozostałe kluczowe gałęzie gospodarki to bankowość, przemysł odzieżowy, elektroniczny i ceramiczny. San Marino sprzedaje również kolekcjonerskie znaczki pocztowe i monety. Pierwsze pamiątkowe materiały filatelistyczne wydano w 1894. Aktualnie San Marino jest powszechnie znane z produkcji znaczków, a handel nimi stanowi istotne źródło przychodów budżetowych.
W przeszłości tradycyjnymi zajęciami mieszkańców państwa były uprawa roli i hodowla owiec. Współcześnie rolnictwo skupia się na zbożu, winogronach i sadownictwie, jak również na hodowli bydła i trzody chlewnej.
Wskaźnik PKB per capita i standard życia są zbliżone do tych we Włoszech. Pierwszy w 2000 r. wyniósł 32 000$, z czego ponad połowo pochodziła z turystyki. San Marino utrzymuje najniższy w Europie wskaźnik bezrobocia (2,6% w 2001), a budżet państwa corocznie notuje nadwyżki. Nie istnieje dług publiczny. Podatki dochodowe są znacznie niższe niż we Włoszech, w związku z czym zasady nadawania obywatelstwa są niezwykle restrykcyjne.
Na podstawie umów z Włochami San Marino posiadało prawo emitowania i wykorzystywania jednostki monetarnej tego kraju – lira. Po utworzeniu strefy euro Rada Unii Europejskiej zawarła podobną umowę w odniesieniu do nowej waluty. Dostępne w niewielkiej ilości monety euro z San Marino mają sporą wartość kolekcjonerską.
Atrakcje turystyczne
W mieście San Marino zachowały się średniowieczne domy, place i fortyfikacje. Gród otaczały mury obronne z licznymi bramami i basztami. Powyżej grodu, na trzech wierzchołkach góry Titano zbudowano obronne zamki połączone murami.
Największa z nich jest twierdza La Rocca o Guaita. Została zbudowana już w XI w. Swój obecny kształt uzyskała po przebudowach z XV w. Nad twierdzą góruje wieża o planie wydłużonego pięcioboku, która została zbudowana bezpośrednio na skale (bez fundamentów). Oprócz zachowanej w dobrym stanie wieży i murów obronnych, tuż przy bramie wejściowej znajduje się niewielka kapliczka. Z wieży widoczne są pięcioboczne wieże dwóch pozostałych fortyfikacji, które zbudowano w XIII w.: La Cesta o Fratta oraz Montale. W środkowej, La Cesta o Fratta mieści się Muzeum Starej Broni.
Katedra poświęcona pamięci św. Marino została zaprojektowana przez Antonio Serra, bolońskiego architekta w 1826. Stanęła w 1855 w miejscu jednego z pierwszych kościołów zbudowanych w okresie przedromańskim. Jest to trójnawowa bazylika w stylu klasycystycznym z fasadą ozdobioną kolumnami w porządku korynckim. We wnętrzu katedry, po lewej stronie, w niszy w pobliżu prezbiterium stoi podwójny fotel kapitanów – regentów. Po prawej stronie w srebrnej urnie znajdują się prochy św. Marino.
Stojąc na placu przed katedrą, w głębi po jej prawej stronie widać masywną sylwetkę romańskiej dzwonnicy pochodzącej z 600 r. Obok niej znajduje się niewielki, szesnastowieczny kościół pw. św. Piotra, przebudowany ok. 1826 r. W absydzie kościoła znajdują się dwa wgłębienia. Zgodnie z tradycyjnym przekazem jest to miejsce, w którym sypiali św. Marino i św. Leo.
Przy Piazza della Libertà mieści się ratusz Palazzo Pubblico, siedziba rządu republiki. Ratusz został zbudowany w stylu gotyckim pod koniec XIV w. w miejscu wcześniejszego Domus Comunis Magna (Wielki Dom Rajców). W latach późniejszych był wielokrotnie przebudowywany i naprawiany. Po koniec XIX w. został odtworzony najprawdopodobniej zgodnie z swoim pierwotnym wyglądem według projektu rzymskiego architekta Francesco Azzurri. Wejście do budynku umieszczone jest w podcieniach zamkniętych trójprzęsłową arkadą Wewnątrz znajduje się 60-osobowa Wielka Sala Rad, Sala Zgromadzeń i Sala Głosowań.
Strzelnica kuszników
Fasada ratusza ozdobiona jest herbami dziewięciu Zamków wchodzących w skład republiki. Nad środkowym łukiem arkady znajduje się kartusz z herbem republiki. Na wysokości półpiętra, w prawym narożniku budynku, umieszczona jest brązowa statuetka przedstawiająca św. Marino. Nad ratuszem góruje z lewej strony wieża zegarowa. Nad tarczą zegara umieszczono mozaikę przedstawiającą postacie: św. Marino, św. Leo i św. Agaty. Wieża i korpus ratusza zwieńczone są blankami.
Pod powierzchnią placu znajduje się średniowieczny kompleks cystern gromadzących wodę deszczową dla potrzeb miasta. Pomnik na placu to Statua Wolności.
San Marino zawsze było znane ze swoich kuszników. Co roku odbywa się w mieście festiwal Dni Średniowiecza "Medieval Days", podczas którego rozgrywany jest turniej kuszniczy. Obchodom towarzyszy wiele różnych imprez m.in. festiwal muzyki średniowiecznej, liczne parady, w których uczestnicy przebrani w historyczne stroje niosą sztandary. Towarzyszą im pokazy akrobatów i kuglarzy.
