Klasztor (z łac. claustrum = 'miejsce zamknięte') – budynek, lub kompleks budynków, w którym zamieszkują zakonnicy, lub zakonnice określonej reguły. W obrządku wschodnim monaster.

Nazwą tą określa się często sam zakon czy zgromadzenie zakonne.

Nazwa ta jest używana zarówno w przypadku chrześcijaństwa jak i buddyzmu.

Słynne klasztory chrześcijańskie 

• obrządku zachodniego
  • Klasztor oo. paulinów na Jasnej Górze
  • Klasztor benedyktyński na Monte Cassino
  • Klasztor benedyktyński w Sankt Gallen (zobacz też: plan klasztoru w Sankt Gallen)
  • Klasztor benedyktyński w Cluny
  • Klasztor bernardyński w Kalwarii Zebrzydowskiej - Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej
  • Klasztor cysterski w Cîteaux
  • Klasztor cysterski w Clairvaux
  • Klasztor cysterski w Morimond
  • Klasztor benedyktyński na Mont Saint-Michel
  • Klasztor franciszkański w Asyżu
  • Klasztor cysterski w Lubiążu
  • Klasztor cysterski w Mogile

• obrządku wschodniego (monastyry)
  • prawosławne
    • Zespół klasztorów na półwyspie Athos
    • Ławra Troicko-Siergijewska w Zagorsku k. Moskwy
    • Ławra Peczerska w Kijowie
    • Ławra Uspenska w Poczajowie
    • Monastyr Sołowiecki na Wyspach Sołowieckich (Morze Białe, Rosja)
    • Monastyr Uspieński w pobliżu Bakczysaraju na Krymie
    • Rilski Monastyr (w górach Riła, Bułgaria)
  • katolickie
    • Ławra Uniowska należąca do mnichów reguły studyckiej

Słynne klasztory buddyjskie

• Baima Si - jeden z najstarszych chińskich klasztorów
• Songgwang-sa - klasztor sǒn (jap. zen)
• Haein sa - klasztor koreański
• Daitoku-ji - zespół klasztorny
• Engaku-ji - klasztor zen
• Hosshin-ji - klasztor zen soto
• Rumtek - klasztor w Tybecie
• Hemis - klasztor w Tybecie
• Ryutaku-ji
• Shaolin - klasztor chan (jap. zen)

Monaster albo monastyr (ze starobiałoruskiego od gr. μοναστήριον monasterion) – tradycyjna nazwa klasztoru prawosławnego.

Pierwotnie monaster oznaczał zespół oddzielnych pomieszczeń mieszkalnych mnichów objętych klauzurą, w późniejszym okresie termin ten nabrał znaczenia odpowiadającemu klasztorowi w chrześcijaństwie zachodnim.

Monastery często obok zasadniczej części obejmują także zabudowania gospodarcze wykorzystywane przez zakonników, a także pewne elementy architektoniczne związane z obronnością. Obronny charakter budynku wyraźnie widoczny jest zwłaszcza w architekturze rosyjskiej.

Duże monastery męskie, zwłaszcza o dużym znaczeniu nazywane są ławrami.

Duże monastery mają niekiedy charakter stauropigialny, co oznacza, iż podlegają bezpośrednio zwierzchnictwu patriarchy.

Monastery katolickie 

Pod wpływem inspiracji wschodniej powstały także monastery w łonie kościoła katolickiego.

 

Ławra (nowogr.: Λαύρα - przejście) - określenie używane w stosunku do większych (i o szczególnym znaczeniu) męskich klasztorów w kościele prawosławnym oraz w Kościołach katolickich wschodnich.

Najważniejszym monasterem prawosławnym jest Wielka Ławra na Górze Athos. Do znanych należą m.in. na Ukrainie: Ławra Peczerska w Kijowie, Ławra Uspenska w Poczajowie i Ławra Uspenska w Świętogórsku oraz w Rosji Ławra Aleksandra Newskiego i Ławra Troicko-Siergijewska w Siergijew Posadzie koło Moskwy. Ławry podlegają bezpośrednio Patriarsze (w latach 1721-1917 w rosyjskiej cerkwi ławry podlegały Synodowi).

Najważniejszym monasterem prawosławnym w Polsce jest Ławra Supraska gdzie reaktywowano życie monastyczne w latach 90. XX wieku dzięki ówczesnemu ordynariuszowi diecezji białostocko-gdańskiej Sawie.

Znanym monasterem greckokatolickim (w jurysdykcji Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej) jest np. Ławra Uniowska zamieszkana przez mnichów reguły studyckiej.

 

Klasztor buddyjski (chiń. si 寺; kor. sa 사; jap. 寺 ji lub tera; wiet. tu' lub chua) – budynek lub kompleks budynków, w którym przebywają i praktykują mnisi buddyjscy lub mniszki buddyjskie. Jest to centrum religijnego, duchowego i nieraz naukowego życia w buddyzmie.

Tradycje ascetyczne istniały w Indiach już wcześniej (słynna pieczęć z Harappy – okres pom. 2500 a 1500 r p.n.e. – przedstawia postać pogrążonego w medytacji . Hymny Rygwedy (skt. trl. Veda ) opisują munich i keśina – a nie wspominają o mnichach i klasztorach. Natomiast Upaniszady, będące w opozycji do rytualistycznego braminizmu, wymieniają cały szereg sanskryckich określeń takich jak bhikszu, sannjasin, pariwradźaka, awadhuta i paramahansa), to dopiero zakon buddyjski – sangha – stał się organizacją masową. Buddyzm nie uznawał systemu kastowego i każdy mógł zostać mnichem.

Upaniszady wpłynęły zarówno na dżinizm jak i buddyzm. Zapoczątkowały proces, który został przez buddyzm doprowadzony do powszechnego humanistycznego ruchu. Zdołał on w ciągu swojego rozwoju przeniknąć całą strukturę socjo-religijnych zwyczajów i skatalizował proces sublimacji istniejącego społecznego fermentu i rewolty przeciwko rytualnemu i ekskluzywnemu braminizmowi.