Polska, oficjalnie Rzeczpospolita Polska – zdecentralizowane państwo unitarne położone w Europie Środkowej nad Morzem Bałtyckim. Graniczy z Niemcami (na zachodzie), Czechami, Słowacją (na południu), Ukrainą, Białorusią, Litwą (na wschodzie) i Rosją (obwodem kaliningradzkim, na północy), a poprzez granicę morską (granicę wyłącznej strefy ekonomicznej) z Danią oraz Szwecją.

Jest członkiem Unii Europejskiej (w tym Strefy Schengen, G6), NATO, ONZ, OECD, WTO, Grupy Wyszehradzkiej, Trójkąta Weimarskiego, G20 w ramach Unii, OBWE, CENELEC, Rady Państw Morza Bałtyckiego, Inicjatywy Środkowoeuropejskiej i wielu innych organizacji międzynarodowych.

Pochodzenie nazwy kraju

Pochodzenie nazwy Polska nie jest jednoznaczne. Według najbardziej rozpowszechnionej teorii nazwa ta wywodzi się od plemienia Polan, zamieszkującego tereny obecnej Wielkopolski. Słowo Polanie szeroko przyjęta teoria wywodzi od słowa pole, gdyż przypuszcza się, że głównym zajęciem tego plemienia była uprawa roli, lub dlatego, że po prostu żyli na niezalesionych terenach, w odróżnieniu od innych plemion np. Wiślan czy Mazowszan (taką opozycję LAS-POLE [step] spotykamy u wschodnich Polan i ich sąsiadów Drzewian). Niektórzy lingwiści twierdzą, że być może jest to związane z pierwotną formą organizacji plemiennej – opola, będącego pewną odmianą ludowładztwa z obieralnym władcą, wspólną własnością ziemi i rodem jako podstawą społeczną. Według mniej popularnej teorii, nazwa Polanie wywodzi się od słowa plemię – współplemiennik, człowiek związany więzami krwi, mający te same wierzenia.

Istnieje także teoria, wyjaśniająca pochodzenie nazwy kraju tym, iż dawno temu ziemia Polan była nazywana ziemią polską, czyli znaczyło to nic innego, jak ziemią polną. W ten sposób powstała nazwa Polska. Rzeczpospolita Polska znaczyło dawniej to samo co Rzeczpospolita Polna.

W przeszłości używano łacińskich określeń terra Poloniæ — ziemia Polska lub Regnum Poloniæ — Królestwo Polskie. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI w. Ziemie Polan od XIV w. nazywano Staropolską, a później Wielkopolską, a dla kontrastu ziemie południowe – Małopolską.

Inne nazwy Polski (Lechia, perskie Lachistan, litewskie Lenkija) i Polaków (tureckie Lehce, ruskie Lach, węgierskie Lengyel) wywodzi się najprawdopodobniej od nazwy plemienia Lędzian, które, jak się przypuszcza, zamieszkiwało w południowo-wschodniej części dzisiejszej Polski.

Słowo rzeczpospolita oznacza rzecz publiczna (wspólną dla wszystkich) lub państwo i jest kalką łacińskiego zwrotu res publica. Słowo republika, będące bezpośrednim zapożyczeniem, nie jest używane w kontekście Polski.

Warto zauważyć, że zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym jedyną urzędową nazwą kraju jest Rzeczpospolita Polska, a nazwa "Polska" nie pojawia się w żadnym obecnie obowiązującym polskim akcie prawnym.

Historia

Początki państwa polskiego w średniowieczu

Przypuszczalny zasięg państwa Mieszka I – Civitas Schinesghe i ziemie przyłączone przez tego władcę

Polska za Bolesława Chrobrego

I Rzeczpospolita

Łazienki – Pałac na Wodzie

• Pierwszym szerzej udokumentowanym historycznie władcą Polski był Mieszko I (wcześniej kroniki wymieniają książęta Polan, z dynastii Piastów), który przyjął chrzest w 966 roku, co w konsekwencji wiązało się z rozpoczęciem zwalczania wierzeń etnicznych Słowian i procesem zapoczątkowanym przez tzw. Chrzest Polski.
• Pierwszym władcą, który został koronowany, był syn Mieszka I – Bolesław Chrobry.
• Po śmierci księcia Bolesława III Krzywoustego Polska została podzielona na dzielnice między jego potomków. Mazowsze otrzymał Bolesław Kędzierzawy, ziemię Sandomierską Henryk Sandomierski, Wielkopolskę Mieszko Stary, Śląsk Władysław Wygnaniec. Pierwszym seniorem został Władysław.
• W XIII wieku Henrykowie Śląscy (Henryk I Brodaty i Henryk II Pobożny) zjednoczyli dwie dzielnice – Śląsk i Małopolskę, lecz po najazdach Mongołów, zakończonych klęskami w bitwie pod Chmielnikiem oraz bitwie pod Legnicą w 1241, ich państwo ponownie się rozpadło.
• Zjednoczenie dwóch głównych dzielnic – Wielkopolski i Małopolski udało się dopiero Władysławowi Łokietkowi, który w roku 1320 koronował się na króla Polski.
• Jego syn – Kazimierz III Wielki skutecznie umocnił i rozszerzył pozycję Polski w regionie – poszerzył terytorium Polski m.in. o Ruś Halicko-Wołyńską i Podole, zawarł wiele kompromisowych ustaleń z Luksemburgami i Andegawenami, co zapewniło na wiele lat pokój i możliwości rozwoju gospodarczego. Znany jest szczególnie jako wielki budowniczy.

I Rzeczpospolita

Współczesna nazwa państwa zwanego dawniej Rzecząpospolitą, obejmującego Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie, a więc tereny dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski, większej części Ukrainy oraz częściowo Łotwy i Rosji, stosowana dla okresu od połowy XV w., czyli od ukształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej do III rozbioru w 1795. Za początek demokracji szlacheckiej najczęściej przyjmuje się rok 1454, w którym na mocy przywilejów nieszawskich szerokie kompetencje zdobyły sejmiki szlacheckie.

Polska najszybciej rozwijała się w czasach dynastii Jagiellonów. Po śmierci ostatniego króla z tego rodu w Polsce wprowadzano wolną elekcję. Pierwszym królem elekcyjnym Polski został Henryk Walezy. Wśród kolejnych władców wybieralnych należy wymienić, przede wszystkim wybitną postać jaką był Stefan Batory. Ówczesna Rzeczpospolita była nazywana "azylem heretyków", ściągali do niej prześladowani w Europie Zachodniej mennonici, antytrynitarze (znani pod nazwą braci polskich), Żydzi, wypędzani z Hiszpanii przez Inkwizycję czy też hugenoci z Francji. Także wśród szlachty polskiej do czasów wojny ze Szwecją 1/4 całości stanowili kalwiniści, a w posiadających silny element niemiecki miastach dominował luteranizm. Kalwinistami wywodzącymi się ze szlachty byli Mikołaj Rej, Biernat z Lublina czy Jan Łaski, którego pomnik znajduje się w Genewie jako jednego z najważniejszych reformatorów europejskich. Wymienione postacie są uznawane za twórców polskiego języka literackiego, a pierwsze tłumaczenie z oryginału Biblii na polski tzw. Biblia Brzeska było dokonane właśnie przez kalwinistów; pewne jest również, że z ideami protestantyzmu zetknął się Jan Kochanowski, nigdy go jednak oficjalnie nie przyjął. Z kolei brat polski Grzegorz Paweł z Brzezin był autorem pierwszych prac teologicznych w języku polskim. Na uwagę zasługuje tzw. konfederacja warszawska, podpisana w 1573 roku i gwarantująca wolność religijną wszystkim wyznaniom trynitarnym; był to dokument w owym czasie w Europie unikalny, podczas gdy we Francji miejsce miała tzw. Noc św. Bartłomieja, podczas której zabito mnóstwo protestantów, a także na terenie dzisiejszych Niemiec nieco później tzw. wojna trzydziestoletnia, która miała podłoże religijne i podczas której zginęło 1/3 ludności. Wraz z nastaniem wybieranej w wolnych elekcjach dynastii Wazów Rzeczpospolita uwikłała się w wojny o koronę szwedzką, które pogrążyły kraj w anarchii. Ponieważ część protestantów wiązała nadzieje na zapanowanie protestantyzmu w Rzeczypospolitej, gdy koronę obejmie Szwed-protestant, po tej wojnie wypędzono w 1658 roku braci polskich i w 1668 roku zakazano porzucania katolicyzmu, takie regulacje istniały jednak w prawie wszystkich krajach katolickich i protestanckich. Za czasów Zygmunta III Wazy działał jedyny znany w Europie polski alchemik Michał Sędziwój. Jan III Sobieski zasłynął odsieczą wiedeńską. Na początku XVIII w. August II Mocny wypowiedział bardzo silnej wtedy Szwecji wojnę, która była częścią trzeciej wojny północnej, na której najwięcej zyskała Rosja.

Pod koniec istnienia Rzeczypospolitej szczególne znaczenie zyskały loże masońskie. Masonami byli król Stanisław August Poniatowski, Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko i 25% posłów Sejmu Wielkiego.

Czasy rozbiorów – XIX wiek do I wojny światowej

Księstwo Warszawskie

Herb Księstwa Warszawskiego

Księstwo Warszawskie – istniejące w latach 1807-1815 państwo polskie, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości, jak wszystkie państwa zachodniej i środkowej Europy, podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego, w 1809 powiększone o ziemie pierwszego i trzeciego zaboru austriackiego. Formalnie według dzisiejszej oceny historii utworzenie Księstwa Warszawskiego zakończyło trwające 12 lat rozbiory Polski. Główne miasta: Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Kalisz i Toruń.

Od 1813 pod okupacją rosyjską; zarządzane przez Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego.

3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 3 części:

• Austria – zagarnęła okręg Wieliczki
• Prusy – zachodnią część księstwa – Poznańskie
• Rosja – wschodnią część księstwa – Kongresówka
• Kraków – wraz z najbliższą okolicą – Wolne Miasto Kraków

Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim

Podział administracyjny Królestwa Polskiego w 1907 r.

Królestwo Polskie

Królestwo Polskie (Kongresowe) utworzono na ziemiach Księstwa Warszawskiego, z wyłączeniem zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie), Bydgoszczy i Torunia. Na tym obszarze utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie, będące autonomiczną częścią Prus, zaś Toruń włączono do bezpośrednio do Królestwa Prus. Na lewobrzeżnej części Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego Fryderyk August Wettin został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. Na terenie Królestwa Polskiego miały miejsce dwa powstania narodowe w latach 1830-1831 (powstanie listopadowe) i 1863-1864 (powstanie styczniowe). Granice wszystkich 3 mocarstw (Austria, Prusy i Rosja, w latach 1815-1918) stykały się w tzw. Trójkącie Trzech Cesarzy znajdującym się w Mysłowicach, miejscu kiedyś bardzo popularnym i chętnie odwiedzanym turystycznie, teraz zapomnianym.

Królestwo Galicji i Lodomerii

Herb Galicji

Określenie Galicja i Lodomeria, potocznie skracane do samej tylko Galicji, do szerszego użycia weszło po I rozbiorze Polski. Wówczas to Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in. Województwo ruskie ze Lwowem, Przemyślem, Rzeszowem, Sanokiem i Bełzem, południową Małopolskę z Oświęcimiem, Tarnowem, Jaworznem, Nowym Targiem i Nowym Sączem oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol, Zbaraż) i fragment ziemi chełmskiej z Zamościem. Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

Budynek Sejmu Krajowego w Lwowie

W 1861 Galicja uzyskała autonomię z sejmem krajowym i rządem w stołecznym Lwowie. W 1867, w związku z ustanowieniem monarchii dualistycznej (Królestwo Galicji i Lodomerii pozostało w składzie Cesarstwa Austrii), autonomię prowincji poszerzono. Rząd austriacki zagwarantował, że namiestnicy będą powoływani spośród miejscowych Polaków. Sejm miał prawo uchwalać ustawy dotyczące gospodarki krajowej, komunikacji, szkolnictwa i zdrowia. Dzięki temu Galicja stała się ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tu polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne – Sokół, Strzelec, Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX w. Legionów.

Rzeczpospolita Krakowska

Flaga Krakowa

Rzeczpospolita Krakowska powstała w 1815 w wyniku uchwały kongresu wiedeńskiego. Inicjatorem jej utworzenia był car Aleksander I, który w toku pertraktacji między trzema mocarstwami rozbiorowymi zaproponował przekształcenie Krakowa i Torunia w wolne miasta. Toruń ostatecznie został przekazany Prusom, zaś Kraków z okolicami przekształcono w "wolne, niepodległe i ściśle neutralne" państwo pod opieką Rosji, Austrii i Prus.

Nowemu państwu nie przyznano prawa prowadzenia własnej polityki zagranicznej – jego interesy miały reprezentować trzy mocarstwa opiekuńcze. Państwa te zobowiązały się do wieczystego szanowania neutralności Wolnego Miasta i niewprowadzania na jego teren swych wojsk pod żadnym pozorem. W zamian Kraków miał wydawać szpiegów i dezerterów zbiegłych na jego terytorium. Formalną datą ogłoszenia państwa był 18 października 1815, który obchodzono odtąd jako święto państwowe. W 1846 zostało zlikwidowane.

Wielkie Księstwo Poznańskie

Cmentarz wojenny nr 27 z I wojny światowej

Było to autonomiczne księstwo wchodzące w skład Prus (pozostające poza Związkiem Niemieckim) powstałe na mocy kongresu wiedeńskiego, mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków.

Po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została ograniczona w 1831, a po powstaniach wielkopolskich z 1846 i 1848 całkowicie zniesiona.

Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowincja Poznańska (Provinz Posen), ale w użyciu społeczeństwa nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji Wilhelma II.

II Rzeczpospolita

Polska 1921-1939

Popularna nazwa państwa polskiego o oficjalnej nazwie "Rzeczpospolita Polska", które istniało w latach 1918-1939. Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.

II Rzeczpospolita była suwerenną republiką demokratyczną z wielopartyjnym ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Ustrój ten uległ poważnej modyfikacji na skutek przewrotu majowego, który miał miejsce 12-15 maja 1926, kiedy to został przekształcony w system prezydencko-autorytarny.

Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918 kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął Józef Piłsudski. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939 lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939.

W roku 1921 w następstwie trzech powstań śląskich do Polski przyłączono część dotychczas niemieckiego Górnego Śląska ustanawiając Autonomiczne Województwo Śląskie z własnym parlamentem (Sejm Śląski) i stolicą w Katowicach.

W latach 1939-1945 terytorium dawnej II Rzeczypospolitej Polskiej było okupowane przez Związek Radziecki (do 1941) i III Rzeszę. Po zakończeniu II wojny światowej, powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa, która objęła tylko zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej oraz wschodnie, zaodrzańskie tereny dawnej III Rzeszy.

Analfabetyzm w II Rzeczypospolitej wynosił w 1920 roku 33%, przy czym dotyczył on głównie mniejszości narodowych na wschodzie, podczas gdy w tym samym czasie w Portugalii wynosił on 77%.

Granice Polski

Granice współczesnej Polski ukształtowały się w 1945, po zakończeniu działań wojennych. W stosunku do 1939 granice państwa zostały przesunięte na zachód, kosztem obszarów położonych na wschodzie. Po 1945 dokonano kilku korekt terytorialnych, m.in.:

• 15 lutego 1951 – z Ukraińską SRR 480 km². Za miasta: Bełz, Krystonopol i Sokal ze złożami węgla, Polska otrzymała Ustrzyki Dolne i Lutowiska 
• 1 stycznia 1959 – z Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną. Za osadę Tkacze koło Szklarskiej Poręby, stację i linię kolejową, Polska otrzymała fragment obszaru leśnego.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Manifest PKWN

Oficjalna nazwa państwa polskiego w okresie od 1952 do 1989. Zwana jest też potocznie Polską Ludową. Za rzeczywisty początek Polski Ludowej przyjmuje się jednak rok 1944, kiedy to wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej (wschodnie tereny przedwojennej Polski zostały zajęte przez Armię Czerwoną na jesieni 1943) i został na niej utworzony pierwszy organ władzy wywodzący się z Krajowej Rady Narodowej – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Polska stała się wówczas państwem zależnym od Związku Radzieckiego, ale dysponującym ograniczoną suwerennością, o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać tzw. socjalizmu realnego. Kwestia określenia ustroju PRL jest jednak sporna, oficjalnie było to państwo socjalistyczne, a według Konstytucji, państwo demokracji ludowej; przez przeciwników jednak ustrój ten określany był jako komunizm, aczkolwiek nie osiągnął teoretycznego stadium komunizmu; w Polsce bowiem nie skolektywizowano w pełni rolnictwa, większość ziemi pozostała w rękach prywatnych i zawsze istniały elementy wolności gospodarczej, podczas gdy w wielu innych krajach zakazano na przykład prywatnego handlu detalicznego. Rozwój ekonomiczny utrudniały charakterystyczne cechy systemu gospodarczo-politycznego PRL – niesprawny mechanizm sporządzania i realizacji planów, związany z ograniczeniami rozwoju indywidualnej inicjatywy ekonomicznej (spowodowanymi barierami doktrynalnymi), marnotrawny sposób zarządzania, nieracjonalny dobór proporcji i kierunków inwestowania w gospodarce (wynikający z narzuconych priorytetów polityczno-propagandowych, np. nadmierne rozwijanie przemysłu zbrojeniowego kosztem innych gałęzi gospodarki), niewystarczające kwalifikacje kadr kierowniczych i dowolność w stosowaniu doraźnych bodźców gospodarczych. Czynniki te spowodowały iż polska gospodarka, która pod względem wypracowanego PKB do roku 1960 znajdowała się na poziomie porównywalnym do Hiszpanii czy Grecji, stopniowo traciła dynamikę rozwojową i pogłębiała zacofanie gospodarcze (w 1982 PKB Hiszpanii było prawie o 100% wyższe niż w PRL).

W okresie 1989-1991 jako efekt działań politycznych, państwo to uległo przekształceniu w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita. Udział w tym procesie miała też elekcja papieża Jana Pawła II, pierwszego z Polski, jego nauki, autorytet, wpływ i pielgrzymki do kraju.

III Rzeczpospolita

Nieformalne określenie państwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszły po 1989, stosowane do chwili obecnej (2008). Oficjalna nazwa państwa to Rzeczpospolita Polska. Wymową tego określenia jest zerwanie z ustrojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. demokracja ludowa) i nawiązanie bezpośrednio do tradycji II Rzeczypospolitej. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrócenie w godle Polski orła w koronie. Określenie Trzecia Rzeczpospolita pojawia się w preambule do Konstytucji.

Ustrój polityczny

Na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 Polska jest republiką parlamentarną z systemem parlamentarno-gabinetowym, opierającą się na trójpodziale władzy.

Władza ustawodawcza

Budynek Sejmu w Warszawie

Senat RP

Sala obrad Sejmu

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Sejm – 460 posłów, Senat – 100 senatorów) wybierany w bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych i proporcjonalnych wyborach parlamentarnych na 4-letnią kadencję od dnia pierwszego posiedzenia. Jego głównym zadaniem jest stanowienie prawa poprzez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym budżetowej, a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. W wyjątkowych przypadkach opisanych w Konstytucji możliwe jest rozwiązanie Sejmu (a jednocześnie Senatu) przed upływem końca kadencji przez głowę państwa lub uchwałę przyjętą większością 2/3 głosów. Jego przedłużenie możliwe jest jedynie w czasie stanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po zakończeniu kadencji.

Organizację Sejmu i Senatu, porządek prac oraz sposób powoływania i działalności ich organów określają regulaminy uchwalone przez każdą z izb.

Sejm i Senat ze swego grona wybierają marszałka i wicemarszałków, którzy tworzą prezydium. Marszałek Sejmu jest najwyższym przedstawicielem izby niższej parlamentu, przewodniczy obradom Sejmu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Sejm i Senat powołują również komisje parlamentarne: stałe, które mają za zadanie przygotowywanie projektów w dziedzinie ustawodawstwa i kontroli (obecnie działa ich 39 – 25 w Sejmie i 14 w Senacie) oraz nadzwyczajne, powoływane w celu rozpatrzenia konkretnych spraw izby; ulegają rozwiązaniu po wykonaniu zadania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne składające się z co najmniej 15 parlamentarzystów, a posłowie ponadto koła poselskie, dla utworzenia których potrzeba 3 posłów.

Przewodniczący klubów parlamentarnych wraz z członkami prezydium tworzą Konwent Seniorów, organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izb w polskim parlamencie.

Posłom i senatorom w okresie sprawowania przez nich mandatu przysługuje immunitet.

Inicjatywa ustawodawcza

Prawo inicjatywy ustawodawczej, na mocy art. 118 Konstytucji RP, przysługuje prezydentowi, rządowi, Senatowi, grupie 15 posłów lub komisji sejmowej, a także grupie 100 tys. obywateli. Projekt ustawy trafia do tzw. laski marszałkowskiej. Następnie odbywają się trzy czytania w Sejmie. Ustawę przyjętą przez Sejm rozpatruje Senat, który ma prawo zgłosić do niej poprawki lub ustawę odrzucić (po odrzuceniu ustawa wraca do Sejmu, gdzie bezwzględną większością głosów można odrzucić sprzeciw Senatu). Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa trafia następnie do Prezydenta RP, który może w ciągu 30 dni przyjąć i podpisać ją, bądź zgłosić weto i przekazać do ponownego rozpatrzenia Sejmowi (weto prezydenckie może być odrzucone przez izbę niższą parlamentu większością 3/5 głosów w obecności co najmniej 230 posłów). Uchwaloną ustawę publikuje się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Władza wykonawcza

Obecny Prezydent RP – Lech Kaczyński

Obecny Premier RP - Donald Tusk

Organami władzy wykonawczej w Polsce są: Prezydent RP oraz Premier z Rada Ministrów. Prezydent jest wybierany w powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję (wygrywa ten kandydat, który otrzyma bezwzględną większość głosów). Może on sprawować tę funkcję maksymalnie przez dwie kadencje.

Według Konstytucji Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, pełni rolę zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium krajowego, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Do jego uprawnień należy, m.in. podpisywanie ustaw przyjętych przez Sejm i Senat, ratyfikowanie umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, nadawanie obywatelstwa czy stosowanie prawa łaski.

Organem doradczym Prezydenta RP w sprawach bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W sprawach szczególnie ważnych dla interesu państwa prezydent może zwołać Radę Gabinetową – wspólne posiedzenie głowy państwa wraz z Radą Ministrów. W pełnieniu funkcji i wykonywaniu obowiązków prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP.

Rada Ministrów, czyli rząd, jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. W jego skład wchodzą: prezes Rady Ministrów (premier), wicepremierzy, ministrowie oraz przewodniczący komitetów.

Tryb tworzenia rządu określony jest w Konstytucji RP, w myśl której, prezydent desygnuje Radę Ministrów wraz z prezesem Rady Ministrów. Premier w terminie 14 dni, przedstawia Sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania (poparcia). Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku, gdyby rządowi nie udzielono wotum zaufania, Sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów wg takich samych reguł głosowania. Prezydent RP powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Na wypadek, gdyby w takim trybie rząd nie został powołany Konstytucja RP przewiduje inne rozwiązanie. Prezydent w terminie 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Władza sądownicza

Organami wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Sąd Najwyższy, sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz sądy szczególne (sądy wojskowe i administracyjne – wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny). Wespół z Trybunałem Stanu i Trybunałem Konstytucyjnym tworzą niezawisłą władzę sądowniczą.

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo, niezależne od innych organów państwowych. Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom. Sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność). Nie wolno im również prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Do kompetencji wymiaru sprawiedliwości należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego.

Konstytucje

Uchwalenie Konstytucji 3 maja

Nadanie konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona

Podpisanie konstytucji kwietniowej przez prezydenta Ignacego Mościckiego

Konstytucja określa charakter ustroju państwowego. Ukazuje sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. Definiuje status prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa. Jest podstawowym aktem regulującym funkcjonowanie wspólnoty obywatelskiej zorganizowanej w państwo.

Polska stała się państwem konstytucyjnym w XVIII wieku, kiedy 3 maja 1791, obradujący od 1788, Sejm Czteroletni przyjął Konstytucję 3 Maja (pierwszą w Europie, drugą na świecie). Uchwalona Konstytucja, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (po pierwszym rozbiorze Polski), mająca ustalać podstawy w ustroju nowożytnym w Polsce, wprowadziła nowoczesną monarchię parlamentarną. Postanowieniem Konstytucji było prawo o sejmikach oraz prawo o miastach królewskich. Pozostawiało ono system stanowy, z pewnymi zmianami: zlikwidowano wolną elekcję, senat i zarząd kraju, wykluczono z sejmów szlachtę. Mieszczanie mogli nabywać dóbr majątkowych oraz uzyskiwać nobilitację. Konstytucja 3 Maja została obalona po roku przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej 1792.

W niedługim czasie doszło do całkowitego rozbioru Polski. Na mocy traktatów pokojowych z 7 i 9 lipca 1807 powstało Księstwo Warszawskie. 19 lipca 1807, podczas audiencji w Dreźnie, Napoleon podyktował konstytucję, a ściślej jej podstawowe zasady. Wraz z wprowadzonym równocześnie Kodeksem Napoleona obaliła dawną nierówność stanową. Głosząc zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa, likwidowała odrębne sądy na rzecz jednolitego sądownictwa dla wszystkich obywateli kraju. Znosiła poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą.

Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 powstało Królestwo Polskie, któremu cesarz Rosji wraz z królem Polski Aleksandrem I nadał konstytucję. Konstytucja dawała pewną odrębność od Rosji (wolny parlament, narodowe wojsko, aparat państwowy, prawo i sądownictwo). Obowiązywała do 26 lutego 1832, kiedy to Mikołaj I wprowadził w jej miejsce Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 20 lutego 1919 uchwalono Małą Konstytucję. W rękach Józefa Piłsudskiego skupiona została pełnia władzy państwowej. Konstytucja ogłosiła demokratyczną ordynację wyborczą, wprowadziła w Polsce system rządów komitetowych.

Jako że konstytucja z 1919 była niepełna, 17 marca 1921 przyjęto nową konstytucję marcową. Wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią przyznała narodowi pojmowanego jako ogół obywateli. Zbudowała koncepcję trójpodziału władzy.

Zmiana konstytucji marcowej nastąpiła po przewrocie majowym. Tzw. nowela sierpniowa dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.

Obóz pomajowy uznał za niewystarczający zakres nowelizacji konstytucji z 1926, uchwalając 23 kwietnia 1935 konstytucję kwietniową. Ustawa zasadnicza przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Wzmocniła również rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu.

19 lutego 1947 do życia powołana została tymczasowa Mała Konstytucja, odwołująca się do artykułów konstytucji marcowej. Do głównych kompetencji tej ustawy zasadniczej należało: uchwalenie nowej konstytucji, wprowadzenie trójpodziału władzy, ustawodawstwo, kontrola nad działalnością Rady Ministrów oraz ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa.

Oficjalne prace przygotowawcze nad nową ustawą zasadniczą poprzedziła niejawna, działalność partyjnych komisji konstytucyjnych (1949-1951). Rezultatem tych prac był ściśle poufny projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 8 października 1950, który stał się przedmiotem obrad Biura Politycznego KC PZPR. Konstytucja, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, zerwała z dotychczasowym trójpodziałem władzy, wprowadzając wzorowaną na konstytucji radzieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej.

Po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu Sejm w dniu 7 kwietnia 1989 uchwalił ustawę o zmianie ustawy zasadniczej z 1952 oraz ordynacje wyborcze – do Sejmu oraz do przywróconego Senatu. Nowelizacja wprowadzała (bądź przywracała) następujące instytucje:

• Senat – z prawem do wnoszenia poprawek do ustaw oraz z prawem inicjatywy ustawodawczej,
• urząd Prezydenta w miejsce dotychczasowej kolegialnej Rady Państwa,
• Krajową Radę Sądownictwa, organu właściwego dla proponowania nominacji sędziowskich.

Przeciągające się prace projektodawcze nad nową ustawą zasadniczą doprowadziły do przyjęcia tymczasowej regulacji prawnej w postaci Małej Konstytucji. Po przezwyciężeniu prawnych i politycznych sporów Prezydent Lech Wałęsa podpisał 17 października 1992 ten akt. Mała Konstytucja weszła w życie 8 grudnia 1992. Była to już trzecia i ostatnia, zarazem najobszerniejsza, niepełna konstytucja, która doszła do skutku w XX wieku. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 roku dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej.

W wyniku wyborów parlamentarnych z 19 września 1993 ukształtowała się nowa konfiguracja polityczna. Nastąpiło ożywienie prac Komisji Konstytucyjnej po złożeniu projektów ustawy zasadniczej, w tym prezydenckiego i obywatelskiego. Uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997, w trzecim czytaniu, przeważającą większością głosów konstytucji, kończyło działalność związaną z przyjęciem ustawy zasadniczej. W referendum konstytucyjnym przeprowadzonym 25 maja 1997 większość uczestniczących w głosowaniu opowiedziało się za nową ustawą zasadniczą. Po uznaniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, nastąpiło uroczyste podpisanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego dnia 16 lipca 1997. Akt ten wszedł w życie 17 października 1997.

I Rzeczpospolita: Konstytucja 3 maja (1791) Księstwo Warszawskie: Konstytucja Księstwa Warszawskiego (1807) Okres zaborów: Konstytucja Królestwa Polskiego (1815) II RP: Mała Konstytucja (1919) • Konstytucja marcowa (1921) • Nowela sierpniowa (1926) • Konstytucja kwietniowa (1935) Polska Ludowa: Mała Konstytucja (1947) • Konstytucja PRL (1952) • Nowela kwietniowa (1989) III RP: Mała Konstytucja (1992) • Konstytucja RP (1997)

Konstytucje Polski

Partie polityczne

Status prawny polskich partii politycznych określają: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawa z 27 czerwca 1997, w której zapisana jest pełna definicja partii politycznej, brzmiąca następująco:

Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Każda partia, która nie łamie art. 13 Konstytucji, podlega wpisaniu do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie (wniosek musi być poparty przez co najmniej tysiąc pełnoletnich obywateli). Ewidencja partii politycznych jest jawna i dostępna dla każdego. Po wpisaniu do ewidencji partia ma moc prawną i jest objęta ochroną prawną przewidzianą dla dóbr osobistych.

Po wyborach parlamentarnych w 2007 w polskim Sejmie zasiadają:

• Platforma Obywatelska RP (41,5%, 209 mandatów) – partia liberalno-konserwatywna,
• Prawo i Sprawiedliwość (31,1%, 166 mandatów) – partia konserwatywna,
• Lewica i Demokraci – SLD+SDPL+PD+UP (13,2%, 53 mandaty) – koalicja trzech partii socjaldemokratycznych i jednej socjalliberalnej,
• Polskie Stronnictwo Ludowe (8,9%, 31 mandatów) – partia ludowa, chrześcijańsko-demokratyczna.

Mandaty w Sejmie na chwilę obecną (w nawiasie ubytek/przybytek posłów):

• Platforma Obywatelska RP 209
• Prawo i Sprawiedliwość 158 (-8)
• Lewica 42 (-11)
• Polskie Stronnictwo Ludowe 31
• Koło Poselskie Socjaldemokracja Polska – Nowa Lewica 8 (+8)
• Demokratyczne Koło Poselskie (Partia Demokratyczna - demokraci.pl) 3 (+3)
• Mniejszość Niemiecka 1 (Ryszard Galla)
• Posłowie niezrzeszeni 8 (+8: 2 byłych posłów klubu PiS : Maciej Płażyński i Longin Komołowski; 5 byłych posłów PiS i 1 były poseł klubu PiS (członkowie Polska XXI wieku) : Kazimierz Michał Ujazdowski, Paweł Zalewski, Jerzy Polaczek, Lucjan Karasiewicz, Piotr Krzywicki i Jarosław Sellin)

Mandaty w Sejmie (stan na koniec V kadencji):

• Prawo i Sprawiedliwość 151 (-10), (+6: 1 były poseł PO, 4 byłych posłów Samoobrony; Witold Śmiałek, nie ślubował, postanowienie Marszałka z dn. 27 października 2007 w sprawie obsadzenia wygasłego mandatu)
• Platforma Obywatelska RP 131 (-3), (+1: 1 była posłanka PiS)
• Sojusz Lewicy Demokratycznej 55 (bez zmian)
• Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej 41 (-15)
• Liga Polskich Rodzin 29 (-5)
• Polskie Stronnictwo Ludowe 27 (+2: 2 byłych posłów Samoobrony)
• Ruch Ludowo-Narodowy 7: 1 były poseł niezrzeszony, 3 byłych posłów Samoobrony, 3 byłych posłów LPR; (-1: 1 poseł RLN – były poseł Samoobrony odszedł do PiS, +1: 1 były poseł Samoobrony doszedł)
• Prawica Rzeczypospolitej 6 (+6, wszyscy byli posłowie PiS)
• Mniejszość Niemiecka 2 (bez zmian)
• Posłowie niezrzeszeni 11 (+11: 1 były poseł PO, 2 byłych posłów PiS, 2 byłych posłów LPR, 6 byłych posłów Samoobrony)

W wyborach w 2007 roku zaznaczyły się bardzo różnice między preferencjami politycznymi różnych regionów. Platforma Obywatelska wygrała we wszystkich okręgach Polski zachodniej, Prawo i Sprawiedliwość zaś we wszystkich okręgach wschodniej Polski z wyłączeniem okręgu warszawskiego, podwarszawskiego, łódzkiego i krakowskiego. PO wygrało także we wszystkich miastach wojewódzkich oprócz Rzeszowa i Kielc. Z kolei LiD był drugą siłą polityczną w wielu powiatach zachodniej Polski, gdzie udało mu się osiągnąć nawet 25%, a w okręgu sosnowskim, zielonogórskim, legnickim, szczecińskim, bydgoskim i toruńskim uzyskał poparcie między 17 a 21%, uzyskując tylko kilka punktów procentowych mniej niż PiS.

Polityka zagraniczna

Prawo wizowe

Od grudnia 2007 r. Polska jest członkiem strefy Schengen, co oznacza, że wiza wjazdowa do Polski ważna jest również na wszystkie kraje strefy.

W ramach zasady wolnego przepływu osób obywatele krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii nie potrzebują wizy na pobyt w Polsce niezależnie od jego długości.

Do 90-dniowego pobytu bez wizy na terenie strefy Schengen upoważnieni są obywatele: Andory, Argentyny, Australii, Brazylii, Brunei, Chile, Chorwacji, Gwatemali, Hondurasu, Hongkongu, Izraela, Japonii, Kanady, Kostaryki, Makau, Malezji, Meksyku, Monako, Nikaragui, Nowej Zelandii, Panamy, Paragwaju, Korei Południowej, Salwadoru, San Marino, Singapuru, Urugwaju, USA, Watykanu i Wenezueli.

Obywatele Białorusi, Ukrainy i Rosji od 1 października 2003 objęci są obowiązkiem wizowym, co jest następstwem polskiego członkostwa w strukturach UE od 1 maja 2004.

Polskie prawa wobec Arktyki i Antarktydy

Na mocy Traktatu Spitsbergeńskiego, podpisanego przez Polskę w 1931 roku, Polska ma prawo do eksploatacji i zasiedlania Svalbardu, a na mocy Traktatu Antarktycznego zgłaszania roszczeń terytorialnych na Antarktydzie, nie wcześniej jednak niż przed rokiem 2041.

Samorząd terytorialny i podział administracyjny

Obecny podział administracyjny Polski na województwa i powiaty

Od 1 stycznia 1999 obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na 16 województw, 379 powiatów (65 powiatów grodzkich + 314 powiatów ziemskich) i 2478 gmin (307 gmin miejskich + 582 gminy miejsko-wiejskie + 1589 gmin wiejskich) – stan z 1 stycznia 2007.
Województwa:

	Herb	Województwo	Stolica	Powierzchnia (w km²)	Ludność (2007)
1		dolnośląskie	Wrocław	19.947	2.882.317
2		kujawsko-pomorskie	Bydgoszcz, Toruń	17.972	2.066.371
3		lubelskie	Lublin	25.122	2.172.766
4		lubuskie	Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra	13.988	1.008.520
5		łódzkie	Łódź	18.219	2.566.198
6		małopolskie	Kraków	15.183	3.271.206
7		mazowieckie	Warszawa	35.558	5.171.702
8		opolskie	Opole	9.412	1.041.941
9		podkarpackie	Rzeszów	17.846	2.097.564
10		podlaskie	Białystok	20.187	1.196.101
11		pomorskie	Gdańsk	18.310	2.203.595
12		śląskie	Katowice	12.334	4.669.137
13		świętokrzyskie	Kielce	11.710	1.279.838
14		warmińsko-mazurskie	Olsztyn	24.173	1.426.883
15		wielkopolskie	Poznań	29.827	3.378.502
16		zachodniopomorskie	Szczecin	22.892	1.692.838
—		Polska	Warszawa	312.679	38.125.479

Demografia

Ludność Polski
Rok	Ludność	Rok	Ludność
1846	11 107 000	1960	29 776 000
1911	22 110 000	1970	32 642 000
1921	27 177 000	1978	35 061 000
1931	32 107 000	1988	37 879 000
1938	34 849 000	1990	38 183 000
1946	23 930 000	1995	38 610 000
1950	25 008 000	2000	38 654 000
		2005	38 190 608
Liczba ludności Polski w latach 1961-2006 (w tysiącach)

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI w. prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII w. było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 a wybuchem II wojny światowej liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

Po II wojnie światowej w Polsce zanotowano niespotykany nigdzie indziej (poza ZSRR) przyrost naturalny. W latach 50. Polsce przybywało ponad 500 tys. mieszkańców rocznie (tyle osób zamieszkiwało wówczas w Krakowie). Przyczyną tak dużego przyrostu naturalnego był ogromny ubytek ludności w czasie wojny (wg różnych źródeł od 6 do 10 milionów). Kolejny wyż demograficzny przyszedł z początkiem lat 70. oraz na początku 80. (zbliżenie się członków rodzin w czasie stanu wojennego). Od końca lat 80. przyrost naturalny drastycznie spadł, by na początku XXI wieku zejść poniżej zera. Obecnie znów notuje się nieznacznie większą liczbę urodzeń, gdyż w okres prokreacji wchodzi wyż demograficzny lat 70. Ponadto od kilku lat obserwuję się prorodzinną politykę państwa ("becikowe", ulgi podatkowe), a także dzieci rodzą kobiety, które odłożyły rodzicielstwo w latach 90. na rzecz kariery. Niemniej jednak z Polski do krajów UE wyemigrowało (wg różnych szacunków) od 500 tysięcy do ponad 2 milionów młodych ludzi, którzy pragną założyć rodziny w nowym miejscu zamieszkania. Prognozy demograficzne różnią się co do skali spadku liczby ludności w dalszej przyszłości Polski. Wg różnych źródeł liczba mieszkańców Polski już w 2008 roku miała spaść poniżej 38 mln (GUS), inne z kolei zakładają powolny wzrost liczby ludności do 39 milionów, a następnie rozpędzający się spadek, wg prognozy GUS ludność Polski w 2030 roku ma wynosić tylko 30 mln Polaków.

Przyrost naturalny jest zróżnicowany regionalnie. Przyczyniają się do tego konteksty historyczne i społeczne – np. na Górnym Śląsku występuje jedna z najwyższych w kraju dzietność na kobietę, a mimo to ludność tego województwa zmniejsza się. Spowodowane jest to znacznymi migracjami, głównie starszych osób, które w latach 70. przybyły tu do pracy w przemyśle, a teraz na emeryturze wracają w swoje rodzinne strony. Z kolei Warszawa jest najstarszym miastem w Polsce, o ujemnym przyroście naturalnym a mimo to z powodu migracji liczba ludności miasta rośnie.

Obszarami o najwyższym przyroście naturalnym pozostają Małopolska, województwa północne i wschodnie (wyjątkiem jest tutaj województwo podlaskie), a najniższy i ujemny przyrost naturalny odnotowuje się w województwach zachodnich (z wyjątkiem Wielkopolski i Pomorza Zachodniego gdzie przyrost jest dodatni) i centralnych, w szczególności w łódzkim.

Narodowości oraz grupy etniczne

Polacy są ludem słowiańskim i posługują się językiem polskim zaliczanym do rodziny języków słowiańskich. Dla pewnej części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym Rzeczypospolitej, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. W piętnastu gminach jako pomocnicze języki urzędowe stosowane są język niemiecki, język kaszubski oraz język litewski.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 r. ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Najbardziej liczne mniejszości narodowe i etniczne stanowią Ślązacy (173,2 tys.) Niemcy (152,9 tys.), Białorusini (48,7 tys), Ukraińcy (31,0 tys), Romowie (12,9 tys), Rosjanie (6,1 tys.), Łemkowie (5,9 tys.) i Litwini (5,8 tys.).

W Polsce nie obserwuje się masowego napływu imigrantów jak w krajach zachodnich. Niemniej jednak coraz więcej firm sprowadza pracowników zza granicy, szczególnie z Ukrainy, Białorusi oraz Dalekiego Wschodu (Chiny, Korea Północna). Spowodowane jest to brakiem pracowników na rynku oraz nieatrakcyjnymi dla nich płacami. Źródła UE wskazują, że w ciągu najbliższych lat i do Polski ściągać będą imigranci, głównie z wschodniej Europy.

Statystyki demograficzne

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:

• Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat. WHO1
• Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie. WHO2
• Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewcząt 7 na 1000). WHO3
• Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000). WHO4
• Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat. WHO5

Miasta Polski

Mapa rozmieszczenia miast w Polsce

Warszawa

Łódź

Kraków

Wrocław

Poznań

Gdańsk

Szczecin

Bydgoszcz

Lublin

Katowice

Białystok

W Polsce są 892 miasta, z których najmłodsze powstało 1 stycznia 2008. Najmniejsze z miast Wyśmierzyce liczy zaledwie 884 mieszkańców, największa zaś, Warszawa, jest niemal 2000 razy większa. Galerie miast po prawej stronie pokazują główne miasta Polski. Poniższa lista przedstawia największe miasta Polski (liczące ponad 100 tys. mieszkańców w 2007):

	miasto	liczba mieszkańców (2007)	województwo
1	Warszawa	1 702 139	mazowieckie
2	Łódź	760 251	łódzkie
3	Kraków	756 267	małopolskie
4	Wrocław	634 630	dolnośląskie
5	Poznań	564 951	wielkopolskie
6	Gdańsk	456 658	pomorskie
7	Szczecin	409 068	zachodniopomorskie
8	Bydgoszcz	363 468	kujawsko-pomorskie
9	Lublin	353 483	lubelskie
10	Katowice	314 500	śląskie
11	Białystok	294 830	podlaskie
12	Gdynia	251 844	pomorskie
13	Częstochowa	245 030	śląskie
14	Radom	225 810	mazowieckie
15	Sosnowiec	224 244	śląskie
16	Toruń	207 190	kujawsko-pomorskie
17	Kielce	207 188	świętokrzyskie
18	Gliwice	198 499	śląskie
19	Zabrze	190 110	śląskie
20	Bytom	186 540	śląskie
21	Bielsko-Biała	176 453	śląskie
22	Olsztyn	174 941	warmińsko-mazurskie
23	Rzeszów	165 578	podkarpackie
24	Ruda Śląska	145 471	śląskie
25	Rybnik	141 388	śląskie
26	Tychy	130 492	śląskie
27	Dąbrowa Górnicza	129 559	śląskie
28	Opole	127 602	opolskie
29	Płock	127 224	mazowieckie
30	Elbląg	126 985	warmińsko-mazurskie
31	Gorzów Wielkopolski	125 504	lubuskie
32	Wałbrzych	124 988	dolnośląskie
33	Włocławek	119 256	kujawsko-pomorskie
34	Zielona Góra	118 115	lubuskie
35	Tarnów	116 967	małopolskie
36	Chorzów	113 978	śląskie
37	Kalisz	108 477	wielkopolskie
38	Koszalin	107 693	zachodniopomorskie
39	Legnica	105 186	dolnośląskie

Aglomeracje/konurbacje liczące ponad 1 mln mieszkańców:

Zobacz też: spis miast powiatowych według ludności, spis miejscowości w Polsce, Związek Miast Polskich, mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

Religie, wyznania i światopoglądy

Według Rocznika Statystycznego największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, do którego należy około 34,21 mln wiernych. W obrządku rzymskokatolickim ochrzczonych jest 34,158,305 obywateli RP, co stanowi około 89% populacji. Kościół Greckokatolicki liczy 53 tys. wiernych, Kościół Ormiański 5 tys., Kościół Neounicki 195 osób.

Z tradycji katolickiej wywodzi się starokatolicyzm, do którego należy 45 tys. wiernych (Kościół Starokatolicki Mariawitów – 23 670 wiernych, Kościół Polskokatolicki – 19 137 wiernych, Kościół Katolicki Mariawitów – 2 230 wiernych).

Wspólnoty tradycji prawosławnej liczą ponad pół miliona wiernych (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – 506,8 tys., Wschodni Kościół Staroobrzędowców w RP – 440 osób).

Do protestantyzmu i tradycji protestanckiej przyznaje się prawie 150 tysięcy wiernych: Kościół Ewangelicko-Augsburski – 77,5 tys., Kościół Zielonoświątkowy – 20,890 tys., Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 9,488 tys., Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP – 5,527 tys., Kościół Nowoapostolski w Polsce – 5,076 tys., Kościół Chrześcijan Baptystów – 4,688 tys., Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – 4,420 tys., Kościół Ewangelicko-Reformowany – 3,550 tys., Kościół Wolnych Chrześcijan – 2,987 tys., Kościół Chrystusowy – 2,952 tys., Kościół Boży w Chrystusie – 2,901 tys., Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego – 2,245 tys., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – 2,1 tys., Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – 1 682 wiernych, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Mormoni) – 1 305 wiernych.

Inne grupy wyznaniowe stanowią w sumie około 150 tysięcy członków, z czego najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (127 377 wiernych). Do najważniejszych zarejestrowanych związków wyznaniowych należą: Muzułmański Związek Religijny – 5 tys. wiernych, Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny – 5 tys. wiernych, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang w Polsce – 1 665 wiernych, Instytut Wiedzy o Tożsamości "Misja Czaitanii" – 1 389 wiernych, Misja Buddyjska - Trzy Schronienia w Polsce – 2 tys. wiernych.

Największe w Polsce międzywyznaniowe organizacje chrześcijańskie to: Polska Rada Ekumeniczna zrzeszająca kościoły protestanckie, starokatolickie i prawosławne oraz Alians Ewangeliczny zrzeszający kościoły, zbory i organizacje związane z ewangelikalnym protestantyzmem.

Polaków bez wyznania jest ponad 2,9 miliona (niecałe 8%).

Rozpatrując powyższe statystyki pamiętać jednak należy, iż za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych przyjmuje się zazwyczaj osoby które w stosunek członkostwa weszły (np. poddane obrzędowi chrztu), nawet jeżeli w okresie późniejszym z niego wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą więc zostać sporządzone wyłącznie na podstawie tego rodzaju deklaracji przystąpienia do danego Kościoła. Sprawia to na przykład, że podana tu liczba Polaków bez wyznania może być zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego – zawyżona. W Warszawie, Szczecinie i Łodzi do kościoła chodzi regularnie niecałe 20% społeczeństwa, najmniej religijnymi diecezjami są diecezja łódzka (28,6%), diecezja szczecińsko-kamieńska (29,3%) i diecezja koszalińsko-kołobrzeska (30,5%), a najbardziej religijnymi są diecezje południowo-wschodnie: diecezja tarnowska (72%), diecezja rzeszowska (68,5%) i diecezja przemyska (64,2%). Można stwierdzić, że najbardziej zurbanizowane diecezje są najmniej religijne. W Polsce praktykuje 44,2% wszystkich zobowiązanych i jest to po Malcie najwyższy wskaźnik w Europie, przy czym w latach osiemdziesiątych praktykowało prawie 55%. Po kilkuletnim wzroście liczby praktukujących, w 2007 roku nastąpił spadek (z 45,8% w 2006 do 44,2%).

Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski lub Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma natomiast źródła w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Po 1989 na polskim gruncie pojawiły się także antropozofia, teozofia oraz religie wschodnie, jak buddyzm.

klasztor o. Paulinów na Jasnej Górze Częstochowa	synagoga w Warszawie	cerkiew w Łodzi	wnętrze kościoła reformowanego w Warszawie
meczet w Gdańsku	kościół św. Anny w Białej Podlaskiej, dawny zbór ariański	kaplica zboru ewangelicznych chrześcijan w Toruniu	kościół luterański w Łodzi

Geografia

Warszawa Katowice Poznań Gliwice Bydgoszcz Gdańsk Wrocław Kołobrzeg Szczecin Świnoujście W I E L K O P O L S K A M A Ł O P O L S K A Odra Wisła Rysy AUSTRIA SŁOWACJA UKRA- INA N I E M C Y BIAŁO- RUŚ Ś L Ą S K Kraków Rzeszów Radom Morze Bałtyckie M A Z O W S Z E P O M O R Z E K U J A W Y CZECHY LITWA ROSJA Lublin Białystok Gdynia Częstochowa Łódź Ustka M A Z U R Y Raczki Elbląskie Bornholm (Obwód kaliningradzki) (DANIA)

Długości granic Polski z innymi krajami

Długość granic Polski wynosi 3511 km, w tym 440 km przypada na granicę morską (linia wybrzeża Morza Bałtyckiego, która nie jest linią granicy państwa, wynosi 770 km). Graniczy z następującymi państwami:

• od zachodu z Niemcami (467 km),
• od południa z Czechami (796 km) i Słowacją (541 km),
• od wschodu z Ukrainą (535 km) i Białorusią (418 km),
• od północy z Litwą (104 km) i Rosją (obwód kaliningradzki, 210 km).

Źródło:  Mały Rocznik Statystyczny GUS

Polska zajmuje 9. miejsce w Europie pod względem powierzchni oraz 8. pod względem liczby ludności.

W wymiarze północ-południe Polska rozciąga się na długości 649 km, to jest 5° i 50'. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski. Latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, zimą – odwrotnie. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość Polski wynosi 689 km, co w mierze kątowej daje 10° 02'. Całkowita rozciągłość Polski (z zachodu na wschód i z południa na północ) wynosi 15°51'.

Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, jest to czas słoneczny południka 15° przebiegającego m.in. na zachód od Jeleniej Góry, Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz na wschód od Szczecina.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Polski:

• 49°00' szer. geogr. N – szczyt Opołonek,
• 54°50' szer. geogr. N – Jastrzębia Góra w gminie Władysławowo,
• 14°07' dług. geogr. E – łuk Odry koło Osinowa Dolnego,
• 24°09' dług. geogr. E – kolano Bugu koło Zosina.

Geometryczny środek Polski znajduje się w Piątku koło Łęczycy. Najstarszy (1775) obliczony geometryczny środek Europy znajduje się w Suchowoli koło Sokółki, w województwie podlaskim. Natomiast inne podawane niekiedy lokalizacje tego punktu na terenie Polski (np. "koło Torunia", "w pobliżu Warszawy", "na wschód od Łodzi") nie mają żadnej podstawy naukowej. Przez Polskę przebiega również granica pomiędzy kontynentalnym blokiem Europy Wschodniej, a rozczłonkowaną przez morza wewnętrzne Europą Zachodnią.

Mapa regionów fizycznogeograficznych Polski	Mapa hipsometryczna Polski

Rzeki i jeziora

Najdłuższe rzeki w Polsce to:

Największe jeziora w Polsce to:

Sieć hydrograficzna Polski

Najgłębszym polskim jeziorem jest jezioro Hańcza.

Budowa geologiczna

Na obszarze Polski stykają się 3 wielkie jednostki tektoniczne:

1. platforma prekambryjska wschodniej Europy (wschodnia i północno-wschodnia Polska), a więc Niż Wschodnioeuropejski.
2. platforma paleozoiczna środkowej i zachodniej Europy (Pozaalpejska Europa Środkowa). Spod pokrywy osadowej tej platformy wyłaniają się części górotworów kaledońskich i hercyńskich (Sudety Zachodnie i Wschodnie, Góry Świętokrzyskie).
3. alpidy (Karpaty z Podkarpaciem).

Ukształtowanie powierzchni

Mapa hipsometryczna Polski

Przeważającą część obszaru Polski zajmują tereny nizinne wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego, a średnie wzniesienie wynosi 173 m n.p.m. Krainy geograficzne ułożone są równoleżnikowo (pasowo) przechodząc od terenów nizinnych na północy i w Polsce centralnej do terenów wyżynnych i górskich na południu. Najwyższym punktem kraju są Rysy – szczyt w Tatrach (2499,1 m n.p.m.), najniżej położonym punktem jest depresja Raczki Elbląskie na Żuławach Wiślanych (–1,8 m n.p.m.)

Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego i ostrymi temperaturami na południu, na obszarach górskich Sudetów i Karpat. Latem średnia temperatura to od 17 na wybrzeżu do 18,3 na Dolnym Śląsku. Zimą od 0 w Świnoujściu do -7 stopni na Suwalszczyźnie.

Przyroda

Szata roślinna Polski

W granicach Polski stwierdzono dotychczas występowane blisko 3000 rodzimych i trwale zadomowionych taksonów w randze gatunku i podgatunku roślin okrytonasiennych Magnoliophyta. Występuje tu poza tym 67 gatunków paprotników Pteridophyta, 910 gatunków mszaków Bryophyta, 2000 gatunków zielenic Chlorophyta, 25 gatunków ramienic i 39 gatunków krasnorostów Rhodophyta.^[

Fauna

Żubr – jedno z najbardziej charakterystycznych polskich zwierząt

Bocian biały – co roku w Polsce gniazduje 41 tysięcy par ze 160 tysięcy żyjących na świecie

Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej, wchodzącej w skład Paleartyki. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym i reprezentowana jest przez ok. 33 tys. gatunków zwierząt (są szacunki, które mówią, iż po dokładnej analizie będzie to liczba znacznie wyższa, dochodząca do 47 tys.). Znaczna część spośród tych gatunków występuje (lub występowała – jak żubr) nie tylko w Polsce, ale też innych obszarach Europy.

Na terenie kraju występuje ponad 90 gatunków ssaków, 444 gatunki ptaków (z czego ok. 220 gniazdowych), 9 gatunków gadów, 18 – płazów, 119 gatunków ryb (w tym 55 słodkowodnych), 5 gatunków bezżuchwowców, ok. 260 gatunków mięczaków, 25–30 tysięcy gatunków owadów, ok. 1400 gatunków pajęczaków, ok. 240 gatunków pierścienic, ok. 1,5 tys. gatunków robaków, 5 – jamochłonów, 8 – gąbek oraz ok. 4 tysięcy gatunków pierwotniaków.

Pod względem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na 7 krain zoogeograficznych: południowobałtycką, śląską, opolską, kielecką, karpacko-sudecką, krainę Jury polskiej i podalpejską.

Skład gatunkowy polskiej fauny ukształtował się dopiero po ostatnim zlodowaceniu, kiedy to ustąpieniu lodowców z terenów południowych napłynęły nowe gatunki zwierząt. Także w czasach historycznych zmieniała się lista zwierząt żyjących na terenie kraju: niektóre gatunki przestawały być obecne w faunie Polski (np. tury, tarpany, sobole), inne zaś dołączały do krajowych gatunków, czy to na drodze świadomej introdukcji (np. bażanty, muflony, daniele), czy to w wyniku przypadku (jenoty, piżmaki, ostatnio też szopy pracze, z owadów m.in. stonki).

Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy lasów liściastych (jak jelenie, sarny, dziki). W północno-wschodniej części Polski żyją też gatunki typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające bielaki), zaś w południowo-wschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.). Nieco odmienny od reszty kraju skład gatunkowy ma fauna obszarów górskich (Karpaty, Sudety). Poza gatunkami typowymi dla tego typu środowiska (jak kozica czy świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze kraju (rysie, żbiki i niedźwiedzie).

Niektóre z gatunków polskiej fauny są typowymi zwierzętami synantropicznymi (np. szczury i wróble).

Rezerwat przyrody Las Murckowski w Katowicach

Czarna Hańcza, jedyna rzeka przepływająca przez Suwałki, jest nadal stosunkowo zanieczyszczoną rzeką, mimo występowania w jej dalszym biegu wyjątkowo licznych ostoi bobrów – przykład ochrony przyrody w konflikcie z gospodarką.

W Polsce prowadzi się aktywne działania mające na celu ochronę przyrody. Chociaż pewne działania w zakresie ochrony przyrody można spotkać już w średniowieczu i wiekach późniejszych, to przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto na szerszą skalę dopiero w 2. połowie XX w. W 2004 rozpoczęto wprowadzanie w Polsce europejskiej formy ochrony przyrody – obszarów Natura 2000, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone w skali Europy. Docelowo takie obszary obejmą prawdopodobnie ok. 15-20% powierzchni kraju.

Niezmiernie ważnym dopełnieniem w systemie ochrony przyrody jest gatunkowa ochrona zwierząt, grzybów i roślin.

Ważnymi osiągnięciami polskiego systemu ochrony przyrody są ochrona bobra, łabędzia, żubra czy też łosia.

Jednak rozwój gospodarczy kraju, a szczególnie ulepszenia jego infrastruktury, często stawały (i nadal stają) w konflikcie z ochroną przyrody. Obecnie, jedną z największych kontrowersji jest kwestia wytyczenia trasy nowej drogi przelotowej Via Baltica.

Gospodarka

Centrum finansowe Warszawy

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Charakterystyka polskiej gospodarki

Polska jest szóstą gospodarką Unii Europejskiej i dwudziestą trzecią gospodarką świata (Hiszpania o podobnym potencjale ludnościowym zajmuje dziewiątą pozycję).

Polska jest szybko rozwijającym się krajem w Europie, dochód na głowę mieszkańca wyniesie według przewidywań MFW w 2008 roku nominalnie 11693 dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 17815 dolarów. Polska jest przez ONZ uznawana za kraj wysoko rozwinięty ze względu stosunkowo wysoki HDI – wskaźnik, który bierze pod uwagę takie czynniki, jak długość życia, poziom skolaryzacji, poziom alfabetyzacji dorosłych oraz PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej; wynosił on w 2007 roku 0.870, dając Polsce 37. miejsce na świecie na 177 uwzględnionych państw; w 1997 roku był to wynik 0,801. Polska gospodarka jest gospodarką mieszaną. Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB (w rękach państwowych pozostaje PKP, KGHM, część akcji PKN Orlen, PGNiG i wielu mniejszych przedsiębiorstw) i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia. Polska stała się atrakcyjnym miejscem do inwestycji dla firm z całego świata: jest to spowodowane dobrym położeniem geograficznym, wewnętrzną stabilizacją społeczno-ekonomiczną oraz wejściem do UE. Inwestycje zagraniczne w latach 1990-2006 wyniosły ponad 87 mld dolarów. Wg ministerstwa gospodarki w 2006 była to kwota 10 mld dolarów. W ostatnim czasie powstały w Polsce fabryki monitorów i telewizorów ciekłokrystalicznych oraz komputerów (Sharp, LG, Toshiba, Dell, TPV); powstaje również wiele miejsc pracy w mniejszych ośrodkach wytwórczych zachodnich i krajowych fir  W 2010 roku Polska będzie największym na świecie producentem telewizorów. Polska wyprodukowała w 2007 roku 869 536 samochodów, co oznaczało wzrost o 21% względem 2006 roku.

Polska zadłużona jest na około 50% PKB: dla porównania jednak wiele wysoko rozwiniętych krajów ma zadłużenie i deficyt budżetowy o wiele wyższy. Średni dochód na głowę mieszkańca w Polsce po zmierzeniu parytetem siły nabywczej wynosi około 59% poziomu "starej" Unii (szacunek na rok 2007). Jeśli uda się utrzymać stały wysoki wzrost gospodarczy, Polska powinna osiągnąć obecny poziom najbiedniejszej spośród krajów "starej Unii" Portugalii za około 2-4 lata, zaś europejskiej czołówki w roku 2020; trudno jednak przewidzieć, na jakim poziomie będą znajdowały się wówczas te kraje. Wzrost PKB per capita w Polsce w latach 1992-2002 należał według OECD do najwyższych na świecie i wyniósł 216% z poziomu 4994 dolarów w 1992 do 10800 dolarów w 2002 według parytetu siły nabywczej.

Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada 30% polskiego eksportu i importu. Największym problemem polskiej gospodarki są niskie płace (przeciętne wynagrodzenie brutto wynosi 3092,01 zł.) oraz emigracja zarobkowa powodująca braki wyspecjalizowanych kadr na rynku krajowym. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi dla Polski 36 (dla porównania kraje skandynawskie od 22 do 26, Niemcy 28, Szwajcaria 33, Brazylia 60). Podatki stanowią 34,5% polskiego PKB z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych (Szwecja 52%, Wielka Brytania 37%, Meksyk 19%); stawki podatku dochodowego od osób fizycznych to 19% (ok. 90% podatników płaci tę stawkę), 30% i 40%, od osób prawnych (firm) występuje jedna stawka 19%, podstawowa stawka podatku od towarów i usług wynosi 22% (na określone przez ustawy produkty i usługi obowiązują niższe stawki), mniej wpływów dla budżetu generują inne podatki. Pomiędzy regionami występuje bardzo duże zróżnicowanie. Województwo mazowieckie jest na podobnym poziomie co landy wschodnie Niemiec i południowe Włochy, chociaż nie jest nawet w połowie tak bogate jak najbogatszy region Włoch Trydent-Górna Adyga, i nieco niższym niż najbiedniejsze regiony Francji (73% średniej unijnej). Należy jednak pamiętać, że PKB tego województwa wytwarza głównie Warszawa, której PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej jest na poziomie 38000 dolarów, co przewyższa dochód w większości krajów UE, ale w porównaniu do innych stolic krajów UE jest sumą stosunkowo małą, a pozostałe regiony nie przekraczają nawet połowy średniej w UE. Województwo Śląskie pod względem PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej jest na równi z Portugalią oraz najbiedniejszymi regionami Hiszpanii i Grecji. Kolejne województwa osiągnęły około 50% unijnej średniej, a najbiedniejsze województwa ściany wschodniej mają PKB na mieszkańca porównywalny z Rumunią i Bułgarią.

Polskie przedsiębiorstwa

W 2008 roku 4 polskie przedsiębiorstwa znlazły się na corocznej liście, publikowanej przez magazyn Forbes, dwóch tysięcy największych i najprężniejszych spółek giełdowych na świecie.

Z drugiej strony warto pamiętać, że większość polskiego PKB wytwarzają małe i średnie przedsiębiorstwa.

Zakład przemysłowy przy drodze szybkiego ruchu

Gdański Terminal Kontenerowy

Problemy społeczne

Polska ma najwyższą spośród krajów nowej i starej UE liczbę osób żyjących poniżej granicy ubóstwa. Poniżej tej granicy żyje w Polsce 15% ludności i 29% dzieci. Spośród europejskich krajów postkomunistycznych gorsze wyniki mają tylko kraje byłego ZSRR. Spośród krajów wysoko rozwiniętych podobnie, jak Polska, wypadają tylko Stany Zjednoczone, gdzie poniżej tej granicy żyje 17% ludności. W większości państw europejskich liczba ta oscyluje około 10%. Innym problemem jest wysoki stopień funkcjonalnego analfabetyzmu, gdyż prawie połowa Polaków ma problemy z czytaniem ze zrozumieniem; jednak również we Włoszech i Hiszpanii takie problemy ma ok. 45% ludności.

Zatrudnienie

Struktura zatrudnienia w polskiej gospodarce także odbiega od europejskich standardów, gdyż aż 16,1% ludności pracuje w rolnictwie, podczas gdy w sąsiędnich Niemczech jest to ok. 2-3% ludności, w sektorze usług pracuje 54,9% ludności, podczas gdy w najlepiej rozwiniętych krajach UE jest to ponad 70%, w przemyśle pracuje 29% ludności, co nie odbiega od europejskich standardów. W Polsce 58% społeczeństwa w wieku produkcyjnym jest zatrudniona: dla porównania w krajach skandynawskich i Wielkiej Brytanii jest to około 70%. Według OECD, Polacy są drugim na świecie najwięcej pracującym narodem po Koreańczykach. W związku z lepszym uzbrojeniem pracy gwałtownie wzrasta także wydajność pracy w Polsce. Polska ma także jeden z najniższych w Europie współczynników przynależności do związków zawodowych, wynoszący 14% z przewagą w sektorze państwowym, w Irlandii wynosi on 45%, a w Szwecji 80%.

Innowacyjność polskiej gospodarki

Udział inwestycji badawczo-rozwojowych, uważanych za główny miernik innowacyjności danej gospodarki, wynosił w Polsce w 2004 roku 0,58% PKB, podczas gdy średnia unijna wynosiła 1,9%. Chociaż obecnie 2/3 tych wydatków stanowią wydatki państwowe, co jest przeciwieństwem sytuacji w innych krajach wysoko rozwiniętych, to należy zauważyć, że w 1997 roku Polska zajmowała dopiero 18. miejsce na świecie w rankingu krajów redystrybuujących najwięcej procentowo PKB na badania poprzez budżet, a od tamtej pory nawet minimalnie zmniejszono wydatki budżetowe względem PKB.^[ W liczbach bezwzględnych polska gospodarka jest 21. na świecie pod względem finansowania badań. Wynik ten świadczy przede wszystkim o niskiej innowacyjności polskich przedsiębiorstw, gdyż w rankingu przedsiębiorstw wydających najwięcej na świecie na badania zostały uzwzględnione tylko dwa polskie przedsiębiorstwa: Telekomunikacja Polska (488. pozycja) oraz KGHM Polska Miedź (864. pozycja}, podczas gdy w pierwszej pięćdziesiątce jest osiemnaście firm z UE. Firma Google poinformowała, że zamierza otworzyć we Wrocławiu i w Krakowie centrum badawczo-rozwojowe, będzie to jedna z dziesięciu tego typu placówek tej firmy, co zdaniem wielu analityków, może sprzyjać otwieraniu kolejnych centrów innych firm w jednej z najbardziej rozwojowych branż na świecie.

Jednostka monetarna: 1 złoty = 100 groszy.

Polska w rankingach

• Wskaźnik Rozwoju Społecznego 2007 (Human Development Index, HDI) – wskaźnik stosowany przez Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych: Polska zajęła 37. miejsce na 177 państw, plasując się w grupie krajów wysoko rozwiniętych. Lokaty państw sąsiadujących: Szwecja 6., Niemcy 22., Czechy 32., Słowacja 42., Litwa 43., Białoruś 64., Rosja 67., Ukraina – 76 miejsce.

• Wskaźnik Jakości Życia 2007 (Quality of Life Index): 43 miejsce na 195 razem z Kostaryką, za Litwą i Islandią, tuż przed RPA i Rumunią. Ranking.

• Wskaźnik Wolności Gospodarczej 2007 (Index of Economic Freedom, Heritage Foundation i "The Wall Street Journal"): Polska została zakwalifikowana do grupy państw o "w zasadzie wolnej gospodarce" i zajęła 83. miejsce na 157 państw mapa wolności gospodarczej na świecie.

• Wskaźnik Konkurencyjności Gospodarki

• 51. miejsce w rankingu 117 państw. Światowe Forum Ekonomiczne: Wzrost o 9 pozycji w stosunku do 2004.
• 57. miejsce w rankingu 60 gospodarek (państw i regionów). IMD International: Światowy Rocznik Konkurencyjności 2005.

• Wskaźnik Percepcji Korupcji 2006 (Corruption Perceptions Index 2006, Transparency International): 61 miejsce razem z Jamajką na 163. Był to wzrost o 9 pozycji w stosunku do roku poprzedniego 2005. Ranking

• Wskaźnik Zaufania Inwestorów Zagranicznych 2005 (Foreign Direct Investment Confidence Index wg firmy konsultingowej A.T. Kearney): 5. miejsce. Ranking.

• Wskaźnik Globalizacji, obrazujący stopień integracji państw i społeczeństw ze światem (Globalization Index 2005, A.T. Kearney i Foreign Policy Magazine): 31 miejsce na 62. Ranking, s. 4

• Światowy Wskaźnik Rozwoju Handlu Detalicznego, określający perspektywy rozwoju handlu (Global Retail Development Index, A.T. Kearney), Polska zajmuje 27. miejsce na świecie, za Meksykiem, tuż przed Indonezją: (Ranking s. 2)

• Produkt krajowy brutto

• Pod względem wielkości PKB Polska jest 23. gospodarką świata za Holandią i przed Arabią Saudyjską: (2007),
• PKB na 1 mieszkańca (przy zachowaniu parytetu siły nabywczej) wynosi:

• 16,200 USD CIA World Factbook (2007); 69 miejsce na świecie wśród niepodległych państw;

• W strukturze PKB (2006) udział rolnictwa wynosi 4.1%, przemysłu 31.9%, usług 64% World Factbook

• Przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w kwietniu 2008 wyniosło 3137,74 zl GUS

• Minimalne wynagrodzenie brutto w 2008 roku: 1126 zł.

• Inflacja w 2004 wyniosła 3.5%, w 2005 2.1%, w 2006 1.0%. GUS

Stopa bezrobocia wg powiatów – czerwiec 2008

• Bezrobocie (w 2008) luty: 11,5%; marzec: 11,1%; kwiecień: 10,5%; maj: 10,0%; czerwiec: 9,6% 

• Ludność poniżej ustawowej granicy ubóstwa (2006): 15,0% GUS (zobacz też: zasięg ubóstwa w Polsce).

Elektrownia Łagisza

• Handel zagraniczny

• Eksport w 2005 szacowany na 92,7 mld $ dał 28. miejsce w świecie za Irlandią i przed Danią. W 2003 Polska była w pierwszej dziesiątce eksporterów  takich towarów jak: skóry, futra, soki, przetwory owocowe, owoce mrożone (16,3% światowego eksportu), wyposażenie dystrybucji elektryczności, meble, wyroby drewniane, węgiel drzewny i kamienny, koks (13,5%), złom, silniki spalinowe (10%), żelazne materiały kolejowe, wyposażenie pojazdów szynowych, ceramika, wyroby hutnicze, statki (14,4%), kotły, turbiny, siarka, zużyta odzież.

Pod względem wartości w 2003 najwięcej wyeksportowano w kolejności takich towarów jak: samochody, statki, części samochodowe, silniki spalinowe, meble, kable, odbiorniki telewizyjne, węgiel kamienny, hutnicze wyroby konstrukcyjne, opony.

W 2004 eksportowano głównie maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy – 38,4%, towary przemysłowe (surowcowe) – 23,7%, różne wyroby przemysłowe – 15,2%, żywność i zwierzęta żywe 7,6%, w tym miód – II największy światowy producent oraz I producent pyłku pszczelego;

• Import w 2005 szacowany na 95,7 mld $ dał 26. miejsce na świecie za Turcją i przed Brazylią. Importuje się maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 38,7%, towary przemysłowe (surowcowe) 21%, chemikalia 14%, paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 9,1%, różne wyroby przemysłowe 8,3% (2004). Pod względem wartości w 2003 najwięcej importowano w kolejności takich towarów jak: ropa naftowa, samochody, lekarstwa, gaz ziemny, statki, części samochodowe, maszyny cyfrowe oraz czytniki optyczne itp., kamery telewizyjne z transmiterami radio-telefonicznymi, części do silników samochodowych, inne towary naftowe.

Infrastruktura

Telekomunikacja

• Liczba aktywnych telefonów komórkowych: 38,6 mln (GUS, lipiec 2007)
• Liczba telefonów stacjonarnych: 12,3 mln (GUS styczeń 2006)

Transport

Transport kolejowy

Nowoczesny pociąg Kolei Mazowieckiech przeznaczony do obsługi połączeń Warszawy z głównymi miastami aglomeracji

Nowoczesny pociąg PKP Przewozy Regionalne przeznaczony do obsługi połączenia Warszawa - Łódź

Największą firmą zajmującą się przewozami kolejowymi jest grupa PKP S.A., w skład której wchodzi wiele spółek m.in.:

• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – odpowiedzialne za infrastrukturę,
• PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o. – obsługujące pasażerski ruch regionalny i międzyregionalny,
• PKP Cargo S.A. – przewóz towarów,
• PKP Intercity Sp. z o.o. – połączenia "kwalifikowane", tj. pociągi EC, IC, Ex a także pociągi z niższą taryfą (TLK).

W województwie mazowieckim pasażerski ruch regionalny realizują Koleje Mazowieckie, Warszawska Kolej Dojazdowa i Warszawska Szybka Kolej Miejska. W przeciwieństwie do spółek PKP, są one własnością samorządów.

W Trójmieście i Warszawie istnieją koleje aglomeracyjne poruszające się po torach PLK (SKM).

Istnieje także wielu przewoźników nie powiązanych z PKP, obsługujących głównie transport towarowy. Między innymi: PCC RAIL SZCZAKOWA S.A., PTKiGK S.A. Rybnik, CTL. Kilku przewoźników posiada także licencje na przewozy osób, jednak z firm spoza PKP S.A. takie usługi są świadczone tylko przez operatorów działających na liniach wąskotorowych. Największym operatorem kolei wąskotorowych w Polsce jest Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z siedzibą w Kaliszu.

• całkowita długość linii kolejowych: 23 852 km (2004)

Zdecydowana większość infrastruktury kolejowej znajduje się pod zarządem PLK S.A. Za dostęp do niej pobierane są od poszczególnych przewoźników opłaty.

Najważniejsze linie kolejowe to m.in.:

• E30: granica z Niemcami – Legnica - Wrocław – Katowice – Kraków – granica z Ukrainą;
• E20: granica z Niemcami – Poznań – Warszawa – granica z Białorusią;
• E65: granica z Czechami – Katowice – Warszawa – Gdynia;

Transport samochodowy

Dozwolone prędkości na polskich drogach

Planowa sieć dróg i autostrad w Polsce

Na koniec 2005 w Polsce było zarejestrowanych 16 mln pojazdów samochodowych; w tym liczba samochodów osobowych wynosiła 12 mln. W ostatnich latach istnieje coraz większy import tanich używanych samochodów z Europy Zachodniej, co powoduje spadek sprzedaży samochodów nowych (z 632 tys. w 1999 do 235 tys. w 2005) oraz podniesienie wieku samochodów jeżdżących po polskich drogach. Ponad 87% wszystkich pojazdów zarejestrowanych w Polsce ma więcej niż 6 lat.

Do 2006 w Polsce było 381 tys. km dróg, w tym 253 tys. km dróg o nawierzchni twardej i 127 tys. km o nawierzchni gruntowej. Do stycznia 2007 oddano do użytku 756 km autostrad w Polsce. Wg stanu na grudzień 2005 mamy 257 km funkcjonujących dróg oznaczonych jako polskie drogi ekspresowe.

Według raportu NIK 161/2005 z kontroli funkcjonowania transportu drogowego i kolejowego w latach 1990-2004: 

• tylko 8% dróg krajowych spełnia wymogi UE dotyczące standardów naciskowych (115 kN/oś)
• 16,1% dróg posiada pęknięcia nawierzchni
• 15,8% dróg posiada nierówną nawierzchnię
• 36,8% dróg posiada koleiny
• 21,5% dróg ma złe właściwości przeciwpoślizgowe
• na 100 wypadków w Polsce przypada 11 zabitych (dla porównania w UE na 100 wypadków jest 3 zabitych)
• Polska mimo ogromnych zapóźnień w sferze dróg przeznacza tylko 0,3% PKB (czyli ok. 3 mld zł) na ten cel (dla porównania w innych krajach od 0,5% do 1,5% PKB). W związku z powierzeniem Polsce organizacji Mistrzostw Europy, ma powstać 960 km autostrad i 2,7 tys. km dróg ekspresowych.

Autostrada A4

Najważniejsze drogi prowadzą:

• z Jakuszyc na granicy polsko-czeskiej przez Zieloną Górę, Gorzów Wielkopolski i Szczecin na przeprawę promową ze Świnoujścia do Ystad w Szwecji (E65 – DK3/S3)
• z granicy polsko-niemieckiej w Świecku przez Poznań i Warszawę do granicy z Białorusią w Terespolu i dalej do Mińska i Moskwy (E30 – DK2/A2)
• z granicy polsko-niemieckiej w Zgorzelcu przez Wrocław, Opole, Gliwice, Katowice, Kraków, Tarnów i Rzeszów do granicy ukraińskiej w Medyce i dalej do Kijowa (E40 – DK4/A4).

Dużą rolę odgrywać mogą też w przyszłości:

• trasa E75 z granicy polsko-czeskiej w Cieszynie przez Bielsko-Białą, Katowice, Toruń i Łódź na przeprawę promową z Gdańska do Helsinek, czyli planowana autostrada A1 oraz
• E67 (DK8/S8) przebiegająca przez całą Polskę – od granicy z Litwą w Budzisku do granicy czeskiej w Kudowie-Zdroju. Ta 790-kilometrowa (polski odcinek) trasa ma się stać częścią tzw. arterii "Via Baltica" łączącej Finlandię, Estonię, Łotwę i Litwę z Europą Południową i Zachodnią.

Drogi odgrywają duże znaczenie, ponieważ ponad 85% ładunków jest przewożonych ciężarówkami. Oprócz tego przez Polskę porusza się wiele jadących po towary do Europy Zachodniej ciężarówek z krajów wschodniej części kontynentu – Estonii, Białorusi, Litwy, Łotwy, Rosji, Ukrainy, Kazachstanu, Azerbejdżanu, Kirgistanu i innych państw.

Komunikacja lotnicza

Port lotniczy Poznań-Ławica

Polskie linie lotnicze to: PLL LOT, Centralwings, EuroLOT, Jet Air i White Eagle Aviation. Na polskich lotniskach lądują również samoloty linii zagranicznych, m.in.: Aer Lingus, Aerofłot, Aerosvit, Air France, Alitalia, Austrian Airlines, Belavia, Blue1, bmibaby, British Airways, Brussels Airlines, Czech Airlines, easyJet, El Al, Finnair, Germanwings, Iberia, Jet2.com, KLM, Lufthansa, Malév, Norwegian, Ryanair, Scandinavian Airlines System, Swiss International Air Lines, Transavia, Turkish Airlines, Wizz Air i szereg mniejszych. Główne lotniska pasażerskie, według ruchliwości, to: Warszawa (Okęcie), Kraków (Balice), Katowice (Pyrzowice), Gdańsk (Rębiechowo), Wrocław (Strachowice), Poznań (Ławica), Łódź (im. Władysława Reymonta), Rzeszów (Jasionka), Szczecin (Goleniów), Bydgoszcz (Szwederowo) i Zielona Góra (Babimost). Sieć połączeń lotniczych w Polsce nie jest rozbudowana; większość połączeń nadal odbywa się za pośrednictwem portu Okęcie, jednak, od 2007, już większość pasażerów przewożą porty regionalne. Polskie linie lotnicze posiadają samoloty: British Aerospace Jetstream 32, Saab 340, ATR (42 i 72), Embraer (145, 170, 175) oraz Boeing (737 i 767; PLL LOT złożył zamówienie na 787 Dreamliner).

Komunikacja miejska

W Polsce komunikacja miejska składa się głównie z autobusów i tramwajów. Istnieje tylko jedna linia metra – w Warszawie. Szybki tramwaj funkcjonuje w Poznaniu (Poznański Szybki Tramwaj, tzw. "pestka"); podobne torowiska są w budowie w Krakowie (Krakowski Szybki Tramwaj), w Szczecinie (Szczeciński Szybki Tramwaj), we Wrocławiu (Wrocławski Tramwaj Plus bądź Wrocławski Szybki Tramwaj) druga nitka w Poznaniu z Rataj do centrum, tzw. (Ratajski Szybki Tramwaj) oraz w Łodzi wzdłuż osi Pn-Pd (Łódzki Tramwaj Regionalny – część najdłuższej w Europie linii tramwajowej).Ponadto w Lublinie, Gdyni i Tychach jeżdżą trolejbusy.

warszawskie metro

Cityrunner na trasie W-Z w Łodzi

krakowski autobus

Gdyński trolejbus Solaris Trollino 12AC

Edukacja i nauka

Edukacja w szkołach publicznych w Polsce jest bezpłatna. Płatne są jedynie studia wyższe niestacjonarne. W Polsce powstała jedna z najstarszych uczelni w Europie, tj. Akademia Krakowska. Ponieważ Polska została wyniszczona kilkoma wojnami w XVII w. i na początku XVIII, polska nauka znajdowała się w stagnacji. Odradzać się jednak zaczęła za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, za którego czasów powołano Komisję Edukacji Narodowej, uważaną przez wielu historyków polskich i zachodnich za pierwsze ministerstwo edukacji na świecie. W tym czasie odradzało się także polskie piśmienncitwo, przemysł i handel. Dalszy rozwój został stłumiony przez państwa ościenne, które obawiały się wzrostu znaczenia Polski.

Polscy uczniowie w studiach PISA

Polscy uczniowie w studiach PISA, prowadzonych w najlepiej rozwiniętych krajach świata i najlepiej się rozwijających, w 2003 roku zajęli 24. miejsce w matematyce (na 40), 16. miejsce w czytaniu ze zrozumieniem, 19. miejsce w naukach przyrodniczych i 25. miejsce w rozwiązywaniu problemów. Wyniki te porównywalne są do niemieckich, są nieco gorsze od francuskich i brytyjskich, a we wszystkich dziedzinach nieco lepsze od amerykańskich i znacznie lepsze na przykład od rosyjskich, greckich, włoskich, hiszpańskich i portugalskich; zdecydowanie najgorzej wypadli Brazylijczycy, Turcy i Meksykanie, uzyskując wyniki dużo poniżej średniej. Polskie wyniki są jednak punktowo znacznie gorsze od najlepszych wyników Finów, Koreańczyków i Holendrów, a w matematyce od wyniku Japończyków, chociaż w czytaniu ze zrozumieniem Polacy uzyskali zbliżone do nich wyniki. Obecnie Polska przeznacza 6% swojego PKB na edukację, co nie odbiega od europejskich standardów i jest na równi ze średnią OECD.

Uniwersytet Jagielloński	Uniwersytet Śląski	Uniwersytet Gdański	Uniwersytet Wrocławski
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza	Politechnika Łódzka	Uniwersytet Warszawski – brama główna	Politechnika Warszawska – Gmach Główny

Opieka zdrowotna

Zgodnie z artykułem 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy obywatel Polski ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Kultura, sztuka i środki masowego przekazu

Muzyka

Fryderyk Chopin

Najsłynniejsi polscy kompozytorzy to: Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Henryk Wieniawski, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Krzysztof Penderecki, Henryk Mikołaj Górecki, Joanna Bruzdowicz i Krzysztof Komeda.

Literatura

Początki literatury polskiej w średniowieczu

Polska literatura średniowieczna miała przede wszystkim charakter religijny. Przez wiele lat nieformalnym hymnem Polski pozostawała Bogurodzica. Pierwszym zapisanym zdaniem w języku polskim jest: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.

Renesans

Po 1543 nastąpił w Polsce niespotykany wcześniej rozwój literatury. Ukształtował się wtedy polski język literacki. Za ojca polskiej poezji uważa się Jana Kochanowskiego, a prozy – Mikołaja Reja. Niezwykle utalentowanym poetą łacińskim był Klemens Janicki. W Europie wielką sławę zyskali teolog Stanisław Hozjusz i politolog Wawrzyniec Goślicki. W związku z reformacją i ruchem egzekucyjnym rozgorzały gorące polemiki religijne i polityczne, w których prym wiedli Andrzej Frycz Modrzewski i Stanisław Orzechowski. Powstało wiele znakomitych przekładów Biblii, z których najsłynniejszy jest dziełem Jakuba Wujka.

Barok

XVII stulecie przyniosło niebywały rozkwit poezji lirycznej i epickiej. Jej ulubionymi tematami były dobroć Boga i grzeszność człowieka, sielskość wiejskiego żywota i dramatyczność ówczesnych wielkich wojen. Za jej mistrzów uważani są: Maciej Kazimierz Sarbiewski (poezja łacińska), Wespazjan Kochowski, Wacław Potocki i Samuel ze Skrzypny Twardowski (poezja ziemiańska) oraz Stanisław Herakliusz Lubomirski i Jan Andrzej Morsztyn (poezja dworska). W dziedzinie prozy ogromne uznanie, także za granicą, zyskały sobie maksymy Andrzeja Maksymiliana Fredry. Do pomnikowych dzieł zalicza się również słownik Grzegorza Knapiusza oraz herbarz Kaspra Niesieckiego. Z kolei barokowe pieśni religijne – Gorzkie żale, Godzinki i kolędy – stały się nieodłączną częścią polskiej kultury.

Oświecenie

Polskie Oświecenie zaczęło się dosyć późno. W tym okresie tworzyli Ignacy Krasicki, autor pierwszej polskiej powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Julian Ursyn Niemcewicz. Rozwijała się wtedy publicystyka, np. Hugona Kołłątaja. Wybitnym dziełem z tego okresu jest powieść Podróż do Ciemnogrodu Stanisława Kostki Potockiego.

Romantyzm

Okładka pierwszego wydania Pana Tadeusza

Pierwszym polskim romantykiem był Antoni Malczewski, autor wzorowanej na dziełach Byrona Marii. Romantyk Adam Mickiewicz był twórcą najważniejszej polskiej epopei narodowej Pana Tadeusza, dramatu Dziady, a także licznych liryków i sonetów. Dramatopisarz Juliusz Słowacki uważany jest przez wielu historyków literatury za jednego z najwybitniejszych twórców w historii teatru. Tworzył wtedy także dramatopisarz Zygmunt Krasiński, wybitny poeta Cyprian Kamil Norwid.

Pozytywizm

Pozytywizm zapoczątkował proces przeobrażenia literatury pięknej w literaturę tendencyjną, która miała zapoznać Polaków z nowym programem i ukształtować nowe postawy społeczne. Powstały różne ważne i wielkie dzieła jak: Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Lalka i Faraon Bolesława Prusa czy eseistyki Aleksandra Świętochowskiego. Bardzo ważnym pisarzem był także Józef Ignacy Kraszewski, zwany "pisarzem-instytucją".

Pozytywizm jest uważany za epokę, w której nastał regres poetycki, jednak na uwagę zasługuje twórczość Marii Konopnickiej oraz Adama Asnyka. Konopnicka tworzyła lirykę zaangażowania społecznego, wcielając w życie elementy poglądu pozytywistycznego sięgając do ludowej poezji chłopskiej. Ważną częścią jej twórczości są bajki dla dzieci, wiersze patriotyczne a także Rota, która pełniła funkcję hymnu narodowego. Adam Asnyk to autor licznych wierszy miłosnych, które są powszechne w czasach współczesnych. Są też śpiewane przez muzyków i wykorzystywane przez liryków opisujących przyrodę, głównie tatrzańską.

Młoda Polska

Młoda Polska jest samookreśleniem grupy artystów z lat 1890-1918 i pochodzi z manifestu programowego Artura Górskiego, w którym skrytykował on pozytywistów i przedstawił program literacki młodych twórców. W programie zwrócono uwagę na ponadprzeciętność artysty, podniesiono go do rangi wieszcza, zwykłego człowieka zaś nazwano "filistrem", czyli osobą ograniczoną. Żądano wolności oraz oddzielenia sztuki od dziedzictwa kulturowego. Powstaje hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające rezygnację z obywatelskich powinności piśmiennictwa, a położenie nacisku na indywidualizm i jednostkowe przeżycie. Jednocześnie niektórzy twórcy kontynuowali problematykę wyzwoleńczą. Wtedy tworzyli Jan Kasprowicz, Tadeusz Miciński, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski. Ważną postacią okresu Młodej Polski był Stanisław Przybyszewski, z którego dorobku na uwagę zasługują powieść Il Regno Doloroso oraz autobiografia Moi współcześni.

Polska miała w XX w. czterech noblistów w dziedzinie literatury: Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską. Inny ważni pisarze to Witkacy, Bruno Schulz i Witold Gombrowicz, których zalicza się do awangardy; twórca fantastyki naukowej Stanisław Lem, który przewidział w swoich dziełach ogromną liczbę odkryć naukowych, które stały się faktem: biotechnologia, sieć, rzeczywistość wirtualna; reportażysta Ryszard Kapuściński, którego portrety innych kultur i nacji są szeroko cenione i przekładane na inne języki. Inni ważni pisarze to: Zbigniew Herbert, Sławomir Mrożek, Jarosław Iwaszkiewicz, Leopold Tyrmand, Stefan Chwin, Jerzy Prokopiuk, Robert Stiller, Andrzej Waligórski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Julian Tuwim, Ferdynand Goetel, Piotr Kuncewicz, Paweł Jasienica, Stanisław Jerzy Lec, Tadeusz Boy-Żeleński, Tadeusz Różewicz, Józef Mackiewicz, Andrzej Bobkowski, Zofia Nałkowska, Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Tadeusz Konwicki, Stefan Wiechecki, Marcin Świetlicki, Andrzej Stasiuk, Eustachy Rylski i Jerzy Sosnowski.

Portrety polskich pisarzy i poetów

Jan Kochanowski	Maciej Kazimierz Sarbiewski	Ignacy Krasicki	Adam Mickiewicz
Bolesław Prus	Jan Kasprowicz	Wisława Szymborska	Stanisław Lem

Film

Znani polscy reżyserzy to m. in. Andrzej Wajda i Roman Polański.

Filozofia

Polscy filozofowie to m.in. mesjaniści Józef Hoene-Wroński (piszący po francusku), Bronisław Trentowski, August Cieszkowski, marksiści Stanisław Brzozowski, Ludwik Krzywicki, były marksista, a obecnie krytyk marksizmu Leszek Kołakowski, autor Głównych nurtów marksizmu, futurolog Stanisław Lem, twórca prakseologii Tadeusz Kotarbiński, marksista Adam Schaff i filozof społeczny Jerzy Szacki. Ważne miejsce w polskiej filozofii zajmuje Szkoła lwowsko-warszawska. Do grona najbardziej wpływowych przedstawicieli personalizmu wypada zaliczyć pierwszego polskiego papieża, Jana Pawła II.

Środki masowego przekazu

Siedziba Telewizji Polskiej w Warszawie

W Polsce działa osiem kanałów publicznej Telewizji Polskiej: TVP 1, TVP 2, TVP Info, TV Polonia, TVP Kultura, TVP Historia, TVP Sport i Biełsat TV.

Działa także telewizja prywatna: Polsat, Polsat 2, TVN, TVN 24, TVN Siedem, TV 4, TV Puls i Canal+. Poprzez odbiorniki satelitarne dostępnych jest szereg innych polskich czy polskojęzycznych kanałów.

W domenie przekazu radiowego, działa publiczne Polskie Radio: Jedynka, Dwójka, Trójka, Polskie Radio Bis. Poza publicznym Polskim Radiem, działa radio prywatne: Radio Zet, RMF FM i Radio Maryja, a także wiele stacji lokalnych.

Wydawana jest duża liczba gazet i czasopism. Najważniejsze dzienniki to Gazeta Wyborcza, Fakt, Rzeczpospolita, Dziennik Polska-Europa-Świat, Trybuna, Super Express i Polska The Times.

Najważniejsze czasopisma kraju to Polityka, Newsweek Polska i Wprost.

Kuchnia

W odróżnieniu od wielu innych kuchni narodowych, trudno jest w polskiej tradycji znaleźć rzeczywiście "oryginalne" – "czysto polskie" potrawy. Na kształtowanie się kulinarnej świadomości smakoszy zamieszkujących Polskę miały wpływ przemiany historyczne, na przestrzeni dziejów ulegała ona wielu wpływom i zmianom. Znane są wpływy niemieckie, francuskie, orientalne, włoskie czy żydowskie.

Sport

Najpopularniejszym sportem w Polsce jest piłka nożna, jednakże również dużym zainteresowaniem cieszy się żużel. W tej dyscyplinie Polacy często odnoszą sukcesy na arenie międzynarodowej. Najwybitniejsi obecni polscy żużlowcy to Tomasz Gollob, Jarosław Hampel, Janusz Kołodziej, Wiesław Jaguś. Najbardziej utytułowane kluby żużlowe w polsce to Unia Leszno, Stal Gorzów, RKM Rybnik, Polonia Bydgoszcz. Popularna jest także siatkówka, po zdobyciu mistrzostwa Europy w 2003 i 2005 przez reprezentację narodową kobiet, tzw. "Złotka", oraz wicemistrzostwa świata w 2006 przez reprezentację narodową mężczyzn, i koszykówka, choć polskie ligi i reprezentacje nie stoją na wysokim poziomie. W ostatnim okresie na znaczeniu zyskały skoki narciarskie dzięki sukcesom Adama Małysza i Formuła 1 za sprawą Roberta Kubicy, jak i pływanie dzięki sukcesom m.in. Otylii Jędrzejczak. 18 kwietnia 2007 prezydent UEFA Michel Platini ogłosił, że Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku odbędą się w Polsce i na Ukrainie. Polskie miasta-gospodarze meczów tej imprezy to Warszawa, Poznań, Gdańsk, Wrocław, Chorzów (miasto rezerwowe) oraz Kraków (miasto rezerwowe).

Siły zbrojne

ORP Nawigator

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej to główne określenie wojska polskiego, dzielącego się na: Wojsko Lądowe, Siły Powietrzne oraz Marynarkę Wojenną. Ich głównym zadaniem jest obrona granic Polski przed atakami z zewnątrz, oraz współpraca z NATO. Polskie SZ liczyły 1 stycznia 2006 137 200 żołnierzy i poborowych w służbie czynnej.

Głównym zadaniem Sił Powietrznych jest prowadzenie operacji mających na celu uzyskanie przewagi w powietrzu i wspieranie oddziałów innych Rodzajów Sił Zbrojnych. Składają się z Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych. Ich prekursorem były siły powietrzne Błękitnej Armii podczas I wojny światowej. Do 2004 nosiły nazwę: Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej.

Marynarka Wojenna odpowiada za obronę wybrzeża i wód terytorialnych. Pod względem organizacyjnym jest związkiem operacyjnym – flotą. Początek wojenno-morskiej obecności Polski datuje się na XV wiek, natomiast współczesne polskie siły morskie powstały w 1918 po odzyskaniu niepodległości.