Zamek – wg prof. Bohdana Guerquina zespół elementów warownych i budynków mieszkalnych powiązanych w zamknięty obwód obronny, który to zespół powstał w ustroju feudalnym jako ośrodek władzy książęcej, siedziba możnowładcy, siedziba rycerza lub placówka militarna. Zasadniczą cechę takiego zespołu stanowi zamknięty obwód obronny początkowo w postaci wałów lub konstrukcji drewniano-ziemnej, a w następnych okresach murowany.

Podobnie uważał prof. Janusz Bogdanowski, który zaproponował następującą definicję: zamek to samodzielne dzieło obronne o zabudowie zwartej, powstałe w okresie średniowiecza, łączące dominującą funkcję obronną z mieszkalną i gospodarczą. Zamek przystosowany był do obrony zamkniętym obwodem obronnym.

Nazwa 

Polska nazwa "zamek" pochodzi od zamykania drogi lub "zamknięcie".

Rodzaje zamków

Zamki dzielimy ze względu na funkcję na:

• strażnicze
• mieszkalne
• administracyjne
• refugialne (schronieniowe)

Zamki dzielimy ze względu na usytuowanie na:

• skalne
• wyżynne
• nizinne
• wodne
• miejskie
• itp.

Funkcje i cechy zamku 

Zamek służył jako:

• siedziba władcy, administracji (starosty, kasztelana), rycerza (np. Bielsko-Biała)
• placówka militarna (np. Dybów)
• więzienie (np. Chęciny, Lipowiec)
• miejsce sądów (np. Wiślica)
• ochrona granic i szlaków (np. Czorsztyn i Niedzica)
• miejsce schronienia ludności (refugium, np. Pieniny)

Często występujące cechy charakterystyczne zamku:

• wysokie i grube mury zewnętrzne ze strzelnicami, które otaczają budowlę z każdej strony,
• wieża (stołp albo donżon)
• ufortyfikowane wejścia, często rozbudowane o kraty, mosty zwodzone, wykusze i wieże
• otwory okienne na zewnątrz murów małe i wysoko umieszczone,
• kaplica
• dziedziniec
• na zewnątrz zamku przeszkody terenowe jak: dodatkowe mury, fosy, wały, mosty zwodzone oraz ewentualnie dodatkowe fortyfikacje, bastiony, teren wyrównany, pozbawiony trwałych lub wysokich budowli, wysokich drzew itp.
• mury zakończone blankami i machikułami
• w linii murów baszty

Zaplecze gospodarcze zamku średniowiecznego stanowiło podzamcze. W skład zamku oprócz pomieszczeń mieszkalnych wchodziły także pomieszczenia specjalne np.: magazyny, warsztaty, stajnie, prochownie, więzienia, kuźnie itd. Pomieszczenia mieszkalne należały do stałych mieszkańców zamku oraz do obsadzającej zamek załogi.

Historia 

W Polsce pierwsze zamki zaczęły powstawać po roku 1200 (Legnica, Kraków, Wleń) a przestano je budować około 1530, gdy w związku z rozwojem broni palnej ich rolę przejęły twierdze bastionowe.

Z czasem część zamków zmieniła swoje funkcje, a co za tym idzie wygląd, stając się w wyniku przebudowy pałacami, natomiast w czasach nowożytnych typowe militarne funkcje zamków przejęły twierdze. Często jednak nowe obiekty zachowały nazwę "zamek" – nie mając jednak nic wspólnego z zamkami średniowiecznymi (np. tzw. "zamki romantyczne" w XIX w.).

 

Pałac (czes. palác, wł. palazzo, łac. palatium), reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych, rezydencja; od XIX w. także okazały gmach użyteczności publicznej, zwłaszcza siedziba władz lub instytucji państwowych.

W starożytności we wszystkich kręgach kulturowych (Mezopotamia, Egipt, Kreta, Persja) wznoszono budowle typu pałacowego, jedynie w starożytnej Grecji ten typ budowli wykształcił się stosunkowo późno bo w okresie hellenistycznym. Również w starożytnym Rzymie i Bizancjum powstawały okazałe budowle pałacowe. Na Palatynie (łac. mons Palatinus), powstało kilka okazałych pałaców cesarskich. Stąd wzięła się późniejsza nazwa na określanie takich budowli.

W średniowiecznej Europie budowle typu pałacowego występują jedynie w kręgu kultury bizantyjskiej i muzułmańskiej, funkcje reprezentacyjno-rezydencjonalne pełniły głównie zamki, choć w okresie przedromańskim i romańskim wznoszono budowle typu pałacowego w Polsce nazywane palatium. We Włoszech w wieku XV powstają pałace typu miejskiego (pałac Strozzich we Florencji). Architektura tych budowli sprowadzała się do prostej bryły, najczęściej o trzech kondygnacjach i wewnętrznym czworobocznym dziedzińcu arkadowym. Z czasem wzbogacano artykulację elewacji podziałami, zwiększano liczbę otworów, różnicując wysokość kondygnacji i ich program - piano nobile (bel-etage), mezzanino.

W czasach nowożytnych za formę przejściową można uznać palazzo in fortezza – ufortyfikowaną budowle o wyraźnych cechach reprezentacyjno-rezydencjonalnych (przykłady: Łańcut, Podhorce, Rzeszów, Krzyżtopór). Rozwój architektury pałacowej nastąpił w okresie baroku a główny kierunek wyznaczały realizacje francuskie. Największą popularność uzyskał typ pałacu entre cour et jardin, charakteryzujący się ścisłą osią symetrii i wielką skalą. Główny korpus pałacu posiadał najczęściej ryzalit akcentujący oś symetrii całego założenia z przylegającymi prostopadle do niego skrzydłami, między którymi powstawał reprezentacyjny dziedziniec zwany cour d’honneur. Po przeciwnej stronie pałacu znajdował się ogród. W miastach dominowały pałace z korpusem przylegającym do ulicy ale obok tego występowały pałace oddzielone od ulicy małym dziedzińcem. W okresie klasycystycznym schemat założenia bywał upraszczany przez zredukowanie skrzydeł.