Prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.
Źródła prawa konstytucyjnego
Podstawowym aktem prawnym określającym ustrój państwa jest konstytucja, jej postanowienia znajdują rozwinięcie w szeregu ustaw. Najczęściej konstytucja ma postać jednego aktu prawnego, może mieć też kształt kilku aktów tej samej rangi (stan taki istniał w Polsce od września 1992 r. do wejścia w życie obecnej Konstytucji z 1997 r.). Wyjątkiem jest ustrój Wielkiej Brytanii, w której porządku prawnym, brak jest jednolitego aktu tej rangi, zaś treść konstytucji można wywieść z szeregu aktów prawnych powstałych na przestrzeni wieków (np. Wielkiej Karty Swobód z 1215 r., Act of Settlement z 1701 r.).
W demokratycznym państwie prawa przyjmuje się wymóg zgodności wszystkich aktów prawnych z konstytucją ("Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej". Jest to wynikiem przyjętej hierarchii aktów prawnych, zgodnie z którą każda ustawa musi być zgodna z konstytucją (zasada konstytucyjności, zaś każde rozporządzenie wykonawcze nie może być sprzeczne z ustawą i konstytucją (zasada legalności). Do oceny zgodności aktów prawnych z normami wyższego rzędu powołany jest Trybunał Konstytucyjny.
Podstawowymi źródłami prawa stanowionego (zwanych inaczej aktami prawotwórczymi) w Polsce są, enumeratywnie wymienione w Konstytucji, następujące akty normatywne:
- Konstytucja
- Ustawy
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe
- Rozporządzenia
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów są w świetle Konstytucji traktowane jako źródła prawa wewnętrznego. Aby ustalić treść norm prawnych należy zastosować odpowiednie reguły interpretacyjne prawa. Od źródeł prawa należy odróżnić akty stosowania prawa, które mają charakter konkretno-indywidualny i są nimi np. wyroki sądowe w konkretnych sprawach lub decyzje administracyjne.
Zasady naczelne Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji z 1997r.
Zasada państwa jako dobra wspólnego
Art. 1
- Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
Znaczy to tyle, że każdy obywatel RP może korzystać ze wszystkich dostępnych instytucji państwowych, a także, że powinien dbać o ich ustawiczny rozwój; zawiera się w tym także troska o dobro ojczyzny i obowiązek jej obrony. Państwo jest tutaj rozumiane nie tylko jako instytucje, ale także jako wspólnotę obywatelską, kierowaną przez władzę, pojmowaną jako "zrzeszenie obywatelskie", której "statutem" jest właśnie Konstytucja.
Zasada demokratycznego państwa prawnego
Art. 2
- Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
Zasada suwerenności narodu
Art. 4 ust. 1
- Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Art. 4 ust. 2
- Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
Co znaczy tyle, że suwerenną władzę sprawuje lud (albo Naród), piastując tę władzę poprzez fakt, że władza należy i pochodzi od Narodu, czyli, że władza może określać sposób postępowania wszystkich podległych podmiotów jedynie przy legitymizacji Narodu.
Zasada konstytucjonalizmu
Art. 8 ust. 1
- Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 8 ust. 2
- Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Oznacza to, że właśnie konstytucja stoi najwyżej w systemie źródeł prawa, czyli jest najważniejszym aktem prawnym.
Zasada podziału władz
Art. 10 ust. 1
- Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
Art. 10 ust. 2
- Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Dziś mówimy o poliformizmie władz a nie o trójpodziale.
Zasada pluralizmu politycznego
Art. 11 ust. 1
- Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Art. 11 ust. 2
- Finansowanie partii politycznych jest jawne.
Art. 13
- Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program zakłada nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Art. 20
- Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.