Polskokatolicyzm - doktryna teologiczna i wyznanie chrześcijańskie oparte o polskie tradycje religijne i kulturalne. Sam termin "polskokatolicyzm" powstał z przymiotnika przez analogię do słowa "katolicyzm". Współcześnie 70 tysięcy chrześcijan przyznaje się do wyznania polskokatolickiego.

Historia

Geneza myśli Narodowokatolickiej 

Idea polskokatolicyzmu sięga swoimi korzeniami XV i XVI wieku, kiedy to niektórzy teolodzy i myśliciele nosili się z zamiarem zorganizowania autokefalicznego, narodowego Kościoła. Jeden z nich - Jan Ostroróg, magnat polski, doktor prawa kanonicznego i prawa rzymskiego, postulował przeprowadzenie ścisłej linii demarkacyjnej między sprawami religii a sprawami politycznymi. Za panowania Zygmunta Starego przenikać zaczęły do Polski prądy reformacyjne. Największy rozkwit dążeń do "unarodowienia" Kościoła nastąpił za Zygmunta Augusta w połowie XVI wieku. Rzecznikiem "narodowego Kościoła" w Polsce był Andrzej Frycz Modrzewski. Poglądom Modrzewskiego sprzyjał również arcybiskup gnieźnieński - ks. Jakub Uchański, który domagał się zwołania narodowego soboru, w celu ujednolicenia dążeń różnych grup reformatorskich w Polsce. Idea kościoła narodowego upadła w obliczu wojen i rozbiorów Polski.

Narodziny Polskokatolicyzmu 

Polskokatolicyzm narodził się w wyniku sporów w Kościele katolickim wśród Polonii amerykańskiej w XIX wieku. Przyczyną były konflikty z księżmi pochodzenia irlandzkiego i niemieckiego, którzy nie rozumieli zwyczajów i problemów polskich emigrantów. Początkowo opór katolików pochodzenia polskiego miał charakter żywiołowy w latach 1897 - 1904 formalnie powstały trzy główne ośrodki:

• Buffalo - ośrodek w Buffalo genezą sięga nieporozumień Polaków z ks. Janem Pitassem, który sprzeciwiał się budowie nowego kościoła i erygowaniu drugiej parafii polskiej. Ośrodek w Bufallo przyjął nazwę Kościoła Polskokatolickiego w Ameryce Północnej.
• Chicago - chicagowski ośrodek powstał w wyniku sporu parafian z zakonem zmartwychwstańców. Zgromadzenie to nie chciało, aby bardzo lubiany przez wiernych ks. A. Kozłowski, ówczesny wikariusz parafii pw. św. Jadwigi, został mianowany jej proboszczem. Spór zakończył się pozbawieniem ks. A. Kozłowskiego 18 grudnia 1894 funkcji wikariusza i rozłamem parafii. 11 listopada 1895 r. ukonstytuował się Kościół Polskokatolicki w Chicago.
• Scranton - ośrodek w Scranton genezą swą sięga konfliktu jaki wybuchł w najstarszej polskiej parafii pw. Najsłodszego Serca Jezusa pomiędzy wiernymi a ks. proboszczem Ryszardem Austem.

W marcu 1909 r. ośrodek w Chicago, a pięć lat później ośrodek w Buffalo połączyły się z ośrodkiem w Scranton i utworzyły Polski Narodowy Kościół Katolicki (PNKK). Na swojego przywódce polskokatolicy wybrali ks. Franciszka Hodura, który niedługo potem przyjął sakre biskupią z rąk Arcybiskupa Unii Utrechckiej i włączył PNKK do rodziny kościołów starokatolickich.

Polskokatolicyzm w XX-leciu międzywojennym 

Polski Narodowy Kościół Katolicki w latach dwudziestych XX wieku zaczął zakładać parafie również w Polsce. Pierwszą była zorganizowana w 1922 r., parafia krakowska w Podgórzu, pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego. Swobodną działalność rozpoczęła jednak dopiero w 1924 r. Prawie równocześnie, w 1923 r. zorganizowano parafię w Wiśniczu Nowym koło Bochni. W 1930 istniały w Polsce już 64 parafie polskokatolickie, w których pracowało 56 księży. W 1931 r. doszło do konfliktu pomiędzy biskupami PNKK w wyniku czego biskup Władysław Faron założył własny Polski Kościół Starokatolicki. W okresie międzywojennym Polski Kościół Starokatolicki działał w ramach nieformalnej unii z parafią katowicką księdza Józefa Kostorza ze Starokatolickiego Kościoła w Niemczech.

Polskokatolicyzm w okresie Polski Ludowej 

W okresie 1944-1945 Polski Narodowy Kościół Katolicki w Polsce został poważnie rozbity organizacyjnie. Z rozbicia podniósł się w marcu 1945, na zjeździe w Warszawie, pod przewodnictwem księdza S. Piekarza. Po II wojnie światowej, władze Polski Ludowej niechętnie odnosiły się do instytucji kościoła narodowego, albowiem na jego czele stał obywatel imperialistycznego kraju - bp Franciszek Hodur. W 1951 r. diecezja polska PNKK ogłosiła pod naciskiem Służby Bezpieczeństwa autokefalię od pozostałych diecezji Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego i utworzyła Kościół Polskokatolicki, to wydarzenie spowodowało, że ówczesne władze stworzyły swój własny kościół: mianowały biskupów, wyrzucały ich ze stanowisk, kierowały polityką kadrową, obsadzały duchownych, finansowały całą działalność organizacyjną, był to kościół funkcjonujący tak, jak w obrębie prawosławia rosyjskiego w międzywojniu, słynny ruch obnowoleczeski. Kościół Polskokatolicki organizował msze dziękczynne z okazji 22 lipca, wysyłano do władz listy gratulacyjne z okazji rocznic, wydawano listy potępiające kard. Wyszyńskiego (np. z okazji Milenium Chrztu Polski). W 1965 r. władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, postanowiły zdelegalizować Polski Kościół Starokatolicki powołując się na fałszywy brak władzy zwierzchniej. Pozostała garstka wiernych Polskiego Kościoła Starokatolickiego albo przeszła do innych kościołów albo kultywowała swoją wiarę w podziemiu. Część wyemigrowała za granicę gdzie próbowała zorganizować życie religijne na nowo. W 1977 r. za sprawą Klaudiusza Perendyka w Republice Federalnej Niemiec powstał Polski Kościół Starokatolicki na Obczyźnie, który rekrutował się z byłych członków Polskiego Kościoła Starokatolickiego. W 1984 r. kościół ten stał się częścią Apostolskiego Katolickiego Asyryjskiego Kościoła Wschodu.

Polskokatolicyzm po 1989 r. 

Wydawać by się mogło, że rok 1989 r. przyniesie tak oczekiwane pozytywne zmiany w działalności kościołów polskokatolickich, ale okazały się one złudne.

W 1995 r. Parafia polskokatolicka Dobrego Pasterza w Warszawie została skreślona przez bp. Wiktora Wysoczańskiego z listy parafii Kościoła Polskokatolickiego, za bezpośrednią przyczynę wierni parafii uznali swój sprzeciw wobec ich zdaniem nieprawidłowego wyboru władz Kościoła Polskokatolickiego w RP, natomiast same władze kościoła oskarżają proboszcza Tomasza Rybkę (bp Wiktor Wysoczański skreślił go z listy duchownych Kościoła Polskokatolickiego) za brak łączności zwierzchniczej i doktrynalnej z kurią biskupią kościoła, oraz chęć włączenia parafii pod jurysdykcje diecezji warszawsko-praskiej kościoła rzymskokatolickiego wyrażoną przez proboszcza. Ks. Tomasz Rybka wielokrotnie starał się o włączenie Parafii Dobrego Pasterza pod jurysdykcję Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, ale zwierzchnik kościoła bp Robert M. Nemkovich nie planuje tworzenia jakiejkolwiek misji Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego na terenie Polski. 5 czerwca 2005 r. odprawione zostało nabożeństwo pojednania z kościołem rzymskokatolickim. 9 października 2006 roku Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji dokonano rejestracji parafii jako Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła w Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 27 lutego 2007 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił postanowienie w przedmiocie odmowy uznania Kościoła Polskokatolickiego w RP, za stronę postępowania administracyjnego w sprawie o wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła w Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten stwarza Kościołowi Polskokatolickiemu w RP podstawy prawne do wznowienia postępowania administracyjnego w przedmiocie wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła w Rzeczypospolitej Polskiej.

W 1996 r. odrodził się pod nazwą Kościół Starokatolicki w RP, przedwojenny Polski Kościół Starokatolicki, decyzją Synodu Kościoła w 1999 r. jego biskupem został wybrany bp Wojciech Kolm, przyjął on sakrę z rąk niemieckiego biskupa mariawickiego Norberta Szuwarta, przy braku akceptacji biskupów podziemnego Kościoła Starokatolickiego. Unormowana sytuacja prawna przyczyniła się do nadużyć w Kurii Biskupiej kierowanej przez biskupa Wojciecha Kolma, który ostatecznie trafił do więzienia za przestępstwa na tle seksualnym w 2000 roku. W tym samym czasie sąd kościelny usunął go z Urzędu Zwierzchnika i ekskomunikował. Od 2000 roku pełniącym obowiązki zwierzchnika jest biskup Marek Kordzik, jednak w rejestrze Kościołów i innych związków wyznaniowych jako głowa kościoła figuruje od 25 lipca 2006 r.

Na nabożeństwie ekumenicznym w dn. 26 maja 2000 we Wrocławiu w obecności przedstawicieli Episkopatu Polski i wiernych doszło do porozumienia o współpracy i poszanowaniu Kościołów: polskokatolickiego i rzymskokatolickiego.

W 2004 r. Polski Narodowy Kościół Katolicki opuścił Unie Utrechcką, w wyniku braku aprobaty dla małżeństw homoseksualnych i kapłaństwa kobiet.

W 2006 r. utworzono Kościół Polskokatolicki w Kanadzie powstał on, kiedy to wierni Katedry św. Jana w Toronto nie zgodzili się na odłączenie Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w USA i Kanadzie (PNKK) od Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, którą opuścił w wyniku braku aprobaty dla małżeństw homoseksualnych i kapłaństwa kobiet. Międzynarodowa Konferencja Biskupów Starokatolickich Unii Utrechckiej postanowiło, że katedra zostanie umieszczona pod bezpośrednią jurysdykcją Arcybiskupa Utrechtu. Obecnie trwa spór sądowy o majątek Katedry św. Jana w Toronto między Kościołem Polskokatolickim w Kanadzie, a Polskim Narodowym Kościołem Katolickim. W 2005 Unia Utrechcka postanowiła, że parafia zostanie uznana za Starokatolicką parafię Unii i zostanie nadana jej jurysdykcja biskupa episkopalnego Toronto.

W dniach 1 - 4 czerwca 2007 r. Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP zorganizował wraz ze Światową Radą Narodowych Kościołów Katolickich pierwszą wspólną konferencje w Warszawie. Konferencja rozpoczęła się od uroczystej mszy św. w kościele centralnym PNKK p.w. Dobrego Pasterza, której przewodniczył arcybiskup António José da Costa Raposo - zwierzchnik Kościoła Narodowego Portugalii i przewodniczący Światowej Rady Narodowych Kościołów Katolickich. Po konferencji wydano oświadczenie, w którym czytamy:

"Kościoły narodowe wyrosłe z pnia starokatolicyzmu, z ubolewaniem przyjmują wieści o ordynacji kobiet w Kościołach Starokatolickich Unii Utrechckiej oraz o udzielaniu ślubów kościelnym parom homoseksualnym; Uważamy to za zaprzeczenie starokatolickiej tradycji kościoła(...). W sprawie przystąpienia PNKK w RP do Światowej Rady Katolickich Kościołów Narodowych: (...) jesteśmy otwarci na kontynuacje rozpoczętego dialogu. Dziś nie możemy podjąć żadnych konkretnych decyzji, ponieważ musimy poinformować wiernych o naszych rozmowach, a następnie Synod który jako jedyny, może w tej sprawie podjąć decyzje."

Doktryna Polskokatolicka 

Doktryna Polskokatolicka opiera się na doktrynie starokatolickiej, która czerpie wzorce z niepodzielonego Kościoła Powszechnego pierwszych wieków, ujętej w ustaleniach Soborów Ekumenicznych. Polskokatolicy najwyższą cześć oddają Bogu, wyznają wiarę w realną obecność Ciała i Krwi Pańskiej w Eucharystii , zaś komunia jest udzielana pod dwiema postaciami: Chleba i Wina. W polskokatolicyzmie istnieje kult Maryi Panny. Polskokatolicy oddają cześć także aniołom, apostołom,męczennikom i świętym choć jest ona bardziej umiarkowana niż Kościele Rzymskokatolickim. Kościół młodzieży do 18 roku życia nakazuje spowiedź w konfesjonale, pozostałym wiernym odpuszcza się grzechy w trakcie mszy podczas spowiedzi powszechnej (z wyjątkiem Kościoła Starokatolickiego w RP . Kościoły polskokatolickie nie uznają nieomylności i władzy papieży, jednak Jego osoba otaczana jest ogromnym szacunkiem.

Polskokatolicyzm głosi wraz z innymi wyznaniami główne zasady chrześcijańskie:

• Bóg jest jeden w trzech Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty – Trójca Święta)
• jako Stwórca i Pan świata objawił się ludziom (Syn Boży stał się człowiekiem w osobie Jezusa Chrystusa, który jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, jedynym Zbawcą ludzi, który żył na Ziemi, umarł za ich grzechy i zmartwychwstał)
• ludzi stworzył Bóg z miłości, ale zerwawszy więź z Bogiem żyją oni z dala od niego podlegając śmierci
• wszyscy ludzie są wezwani do wiary, nadziei i miłości, życia duchowego oraz pełnienia woli Bożej, wyrażonej w przykazaniach, a zwłaszcza w przykazaniu miłości Boga i bliźniego, które są podstawą Dekalogu
• przeznaczeniem ludzi jest wieczne życie z Bogiem i zmartwychwstanie po powrocie Chrystusa na ziemię (paruzja), tych zaś którzy odrzucą zbawienie czeka śmierć.

Organizacja Kościołów Polskokatolickich 

Kościoły Polskokatolickie za swój ustrój przyjmują synodalno-episkopalny, który wskazuje iż:

• Synod - najwyższa władza zwierzchnia, w jego skład wchodzą duchowni i świeccy. Świeccy delegaci na Synod oraz świeccy członkowie Rady Synodalnej mają równe prawa z duchownymi..
• Rada Synodialna - naczelny organ wykonawczy.
• Komisja Rewizyjna - władza kontrolująca.
• Sąd Biskupi - władza dyscyplinarna.

Księży polskokatolickich, (z wyłączeniem kleru Kościoła Starokatolickiego w RP) nie obowiązuje celibat. Polskokatolicyzm przyjął starokatolicką zasadę Urzędu Apostolskiego, który stanowią odpowiednio:

• diakon - mężczyzna, który otrzymał co najmniej święcenia diakonatu.
• kapłan - mężczyzna który otrzymał święcenia kapłańskie z rąk biskupa ordynariusza lub z rąk biskupa przez niego wskazanego.
• biskup - kapłan wybrany przez synod konsekrowany przez trzech innych biskupów.

Kościoły Polskokatolickie 

Katedra św. Stanisława w Scranton (Polski Narodowy Kościół Katolicki)

Katedra św. Ducha w Warszawie (Kościół Polskokatolicki w RP)

Katedra Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi (Kościół Starokatolicki w RP)

Kościół Dobrego Pasterza w Warszawie (Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP)

Katedra diecezjalna św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (Kościół Polskokatolicki w RP)

Polski Narodowy Kościół Katolicki w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie 

• Zwierzchnik: bp Robert Nemkovich
• Członkostwo: Światowa Rada Kościołów, Narodowa Rada Kościołów w Stanach Zjednoczonych
• Liczba wiernych: 60.000
• Obszar działania: Stany Zjednoczone Ameryki, Kanada

Polski Narodowy Kościół Katolicki został założony ok. 1880 r. przez polskich katolików w Ameryce Płn., w wyniku sprzeciwu wobec dominacji duchownych pochodzenia niemieckiego i irlandzkiego. Wierni pragnęli wglądu w finanse parafii, a przede wszystkim liturgii w języku polskim. Stolica Apostolska odrzuciła wszelkie postulaty polskich emigrantów, w tym momencie wierni wymówili wierność papieżowi i założyli własny kościół.

Kościół Polskokatolicki w RP 

• Zwierzchnik: bp prof. dr hab. Wiktor Wysoczański
• Liczba wiernych: 18. 900
• Członkostwo: Polska Rada Ekumeniczna, Unia Utrechcka Kościołów Starokatolickich, Światowa Rada Kościołów, Konferencja Kościołów Europejskich.
• Obszar działania: Polska

Polskokatolicy pojawili się na ziemiach polskich jako reemigranci z USA, gdzie należeli do Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego (PNKK). W 1924 r. powstała pierwsza narodowa parafia w Krakowie. Po 1945 r. władze Polski Ludowej niechętnym okiem patrzyły na starania o legalizację Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, diecezja polska PNKK pod naciskiem władz komunistycznych ogłosiła autokefalię i w 1951 r. Polski Narodowy Kościół Katolicki (diecezja polska) zmienia nazwę na Kościół Polskokatolicki.

Kościół Starokatolicki w RP 

• Zwierzchnik: bp Marek Kordzik
• Liczba wiernych: 500
• Obszar działania: Polska

Kościół Starokatolicki w RP uważa się za kontynuację Polskiego Kościoła Starokatolickiego, który powstał w 1933 roku w wyniku rozłamu w polskiej diecezji misyjnej Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego. Pierwszym jego biskupem był Władysław Faron, usunięty z PNKK w 1931 roku. W okresie międzywojennym Polski Kościół Starokatolicki działał w ramach nieformalnej unii z parafią katowicką księdza Józefa Kostorza ze Starokatolickiego Kościoła w Niemczech.

Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP 

• Zwierzchnik: ks. adm. kan. Tomasz Rybka
• Liczba wiernych: 350
• Członkostwo: Obserwator Światowej Rady Narodowych Kościołów Katolickich
• Obszar działania: Polska

W 1995r. warszawska parafia polskokatolicka pw. Dobrego Pasterza została skreślona przez bp. Wiktora Wysoczańskiego z listy parafii Kościoła Polskokatolickiego, za bezpośrednią przyczynę wierni parafii uznali swój sprzeciw wobec nieprawidłowego wyboru władz Kościoła Polskokatolickiego w RP, natomiast same władze kościoła oskarżają proboszcza ks. Tomasza Rybkę za brak łączności zwierzchniczej i doktrynalnej z kurią biskupią kościoła. Ks. Tomasz Rybka wraz z wiernymi wielokrotnie starał się o włączenie Parafii Dobrego Pasterza pod jurysdykcję Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, ale zwierzchnik kościoła bp Robert M. Nemkovich nie chce ingerować w wewnętrzny spór Kościoła Polskokatolickiego w RP. 5 czerwca 2005r. odprawione zostało nabożeństwo pojednania z kościołem rzymskokatolickim. 6 października 2006 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji zarejestrowało Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP. Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 lutego 2007r. pojawiły się podstawy do uchylenia rejestracji kościoła.

Kościół Polskokatolicki w Kanadzie 

• Zwierzchnik: ks. Zbigniew Kozar
• Członkostwo: Obserwator Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich.
• Obszar działania: Kanada

Kościół Polskokatolicki w Kanadzie powstał w 2006r., kiedy to wierni Katedry św. Jana w Toronto nie zgodzili się na odłączenie Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w USA i Kanadzie (PNKK) od Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, którą opuścił w wyniku braku aprobaty dla małżeństw homoseksualnych i kapłaństwa kobiet. Międzynarodowa Konferencja Biskupów Starokatolickich Unii Utrechckiej postanowiło, że katedra zostanie umieszczona pod bezpośrednią jurysdykcją Arcybiskupa Utrechtu. Obecnie trwa spór sądowy o majątek Katedry św. Jana w Toronto między Kościołem Polskokatolickim w Kanadzie, a Polskim Narodowym Kościołem Katolickim. W 2005 Unia Utrechcka postanowiła, że parafia zostanie uznana za Starokatolicką parafię Unii i zostanie nadana jej jurysdykcja biskupa episkopalnego Toronto.