Matrix (ang. 9macierz) – amerykański film science fiction, pierwszy z trylogii filmowej o tej samej nazwie, napisany i wyreżyserowany przez braci Larry’ego i Andy’ego Wachowskich. Treść filmu zawiera ukryte przesłania i aluzje, ukazujące topos życia-snu. Kontynuacją Matrix'a są filmy Matrix: Reaktywacja i Matrix: Rewolucje. Odniosły one sukces kasowy, ale – według opinii wielu widzów – odstają pod względem fabularnym od pierwszej części. Filmowy obraz zawiera wiele odniesień do filozofii i religii, łączy w sobie elementy stylu japońskiej animacji, komiksu oraz elementy cyberpunkowe.

Matrix został wyprodukowany przez studia Warner Bros. i Village Roadshow Pictures, zdjęcia kręcono na terenie australijskiego Sydney.

Obsada

• Keanu Reeves – Thomas Anderson / Neo
• Laurence Fishburne – Morfeusz
• Carrie-Anne Moss – Trinity (w wersji kinowej-Trójca)
• Hugo Weaving – Agent Smith
• Julian Arahanga – Apoc
• Marcus Chong – Tank (w wersji kinowej-Czołg)
• Belinda Mcclory – Switch (w wersji kinowej-Obojnia)
• Matt Doran – Mouse
• Gloria Foster – Wyrocznia
• Joe Pantoliano – Cypher
• Anthony Ray Parker – Dozer
• Robert Taylor II – Agent Jones
• Paul Goddard – Agent Brown

Ciekawostką jest to, że Carrie-Anne Moss sześć lat przed nakręceniem Matriksa (w roku 1993) zagrała jedną z ról w serialu fantastyczno-naukowym pt. Matrix.

Fabuła 

Thomas A. Anderson (Keanu Reeves) wiedzie podwójne życie. Zawodowo pracuje jako programista komputerowy w firmie MetaCortex, natomiast prywatnie jest hakerem komputerowym o kryptonimie „Neo”. Seria niewytłumaczalnych i zaskakujących zjawisk prowadzi go do kontaktu z grupą, na czele której stoi Morfeusz (Laurence Fishburne). Wyjaśnia on Neo, czym jest Matrix, po czym oferuje pokazanie prawdziwego, niezakłamanego świata. Tam Neo na własne oczy przekonuje się, że w rzeczywistości jest około roku 2199. Ludzie wymyślili sztuczną inteligencję (SI), jednakże maszyny wyrwały się spod ich kontroli i zwróciły się przeciwko twórcom. Aby odciąć je od źródła energii słonecznej, ludzie spowili niebo czarnym smogiem. Decyzja ta okazała się fatalna w skutkach – maszyny jako źródło energii wybrały ludzi – w tym celu przeprogramowały komputerowy program, zwany Matriksem, symulujący świat idealny, na symulację świata z roku 1999. Dostarczanie elektronicznych bodźców do ciał ludzi powoduje, że są one wydajne energetycznie, a nadwyżki tej energii są pobierane przez maszyny. Istnieje jednak grupa ludzi niepodłączonych, wyzwolonych wcześniej przez pierwszego Wybrańca. Wśród nich jest między innymi załoga statku Nabuchodonozor, której kapitanem jest Morfeusz.

Morfeusz uwalnia Neo z Matriksa wierząc, że jest on kolejnym Wybrańcem, przepowiedzianym przez wyrocznię jako zbawiciel i człowiek, który zakończy wojnę i przyniesie pokój. Sam Neo jest raczej sceptyczny do swoich umiejętności – pod okiem Morfeusza stopniowo uczy się jednak naginać i łamać pewne reguły systemu komputerowego.

Dla maszyn ludzie wyzwoleni, nieprzynoszący energii a jedynie uwalniający innych są szkodnikami. Istnieje specjalna grupa programów, zwanych Agentami. Na ich czele stoi agent Smith. Są oni strażnikami Matriksa, ścigają i zabijają osoby, których wirtualne ego wysyłane jest za pomocą pirackiego sygnału. Agenci mają niesamowitą moc i siłę – są zdolni do unikania pocisków, zamieniania się w postać każdego innego człowieka żyjącego w Matriksie. Są nieśmiertelni, lecz zasady ich bytu i zachowań są ograniczone regułami programu komputerowego. Wybraniec nie jest nimi objęty, dlatego też jako jedyny jest w stanie nawiązać wyrównaną walkę z agentami.

Neo spotyka się z Wyrocznią, która wskazuje mu jego ścieżkę. Będzie on musiał podjąć decyzję – wybór pomiędzy zachowaniem swojego życia, a uratowaniem Morfeusza. Wyrocznia sugeruje, że Neo wybrańcem nie jest, a przynajmniej nie w obecnym wcieleniu. Wkrótce potem Cypher – jeden z członków załogi Nabuchodonozora, preferujący ignorancję zamiast prawdy zdradza Morfeusza, którego pojmują agenci. Chcą wydobyć z niego kod dostępu do Syjonu – jedynego miasta ludzi, do którego maszyny nie mają dostępu. Neo dokonuje wyboru przepowiedzianego przez wyrocznię – wyrusza wraz z Trinity na ratunek Morfeusza. Udaje się go uwolnić i bezpiecznie doprowadzić do wyjścia z Matriksa. Na przeszkodzie po raz kolejny staje jednak agent Smith – po ucieczce Trinity przestrzeliwuje kabel, pozwalający na bezpieczne przejście do prawdziwego świata. Neo podejmuje walkę z agentem, który ginie w obecnym ciele pod kołami pociągu. Wkrótce pojawia się w nowym wcieleniu, zmuszając Neo do ucieczki.

W tym samym czasie, w prawdziwym świecie maszyny przeprowadzają atak na statek Morfeusza. Nie może on odpalić ładunków niszczących układy elektroniczne, podczas gdy Neo jest podłączony do Matriksa. Sytuację komplikuje fakt, że niedoszły Wybraniec zostaje postrzelony i zabity przez agenta. Trinity nie może pogodzić się ze śmiercią ukochanego – jej pocałunek w prawdziwym świecie przywraca go do życia w Matriksie. Zmartwychwstały Neo doznaje olśnienia, staje się wybrańcem. Zatrzymuje lecące w jego stronę kule, a następnie niszczy agenta Smitha. Po powrocie do prawdziwego świata Morfeusz odpala ładunki elektromagnetyczne niszczące maszyny oraz elektroniczne układy Nabuchodonozora.

Wkrótce potem Neo powraca do Matriksa – grozi maszynom, że będąc u potęgi swojej władzy zrobi wszystko, by otworzyć ludziom oczy i wyzwolić spod panowania robotów.

Seria Matrix

Matrix zarobił ponad 171 milionów dolarów w USA i 456 milionów na całym świecie. Niespodziewany sukces kasowy filmu spowodował ciąg kontynuacji – na czele z dwoma kolejnymi filmami trylogii (Matrix: Reaktywacja, Matrix: Rewolucje). Oprócz tego do fabuły filmu odnosi się m.in. film dokumentalny Matrix Revisited, gry komputerowe (Enter the Matrix, The Matrix Online i The Matrix: Path of Neo), czy krótkie animowane filmy anime, wyjaśniające poboczne wątki filmowego świata (seria Animatrix). Twórcy trylogii Matrix zapewniają, że pełne poznanie fabuły i wszystkich elementów niezbędnych do jej zrozumienia możliwe jest dopiero po obejrzeniu filmów i pomyślnym ukończeniu gry.

Warto zauważyć, iż pomimo sukcesu kasowego, kontynuacje Matriksa nie dorównywały jakością poprzednikowi. Opinię tę podziela wielu widzów, którzy zarzucają nowym filmom wtórność i ogólny przerost formy w postaci efektów specjalnych nad treścią.

Ciekawostki

Jest pewna niespójność. W sekwencji początkowej - gdy Trinity ma być aresztowana. Porucznik policji odpowiada Smith'owi, że wysłał dwie jednostki. W scenie aresztowania - Trinity pobiła trzech policjantów. W scenie sekundę później - widać czterech leżących policjantów na podłodze.

Nagrody i wyróżnienia

BAFTA

• 2000 : nagroda za najlepszy dźwięk
• 2000 : nagroda za najlepsze osiągnięcia w efektach specjalnych
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepsze zdjęcia
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepszą scenografię

Grammy 

• 2000 : nominacja do nagrody za najlepszą muzykę

Empire Awards 

• 2000 : nagroda za najlepszy film
• 2000 : nagroda za najlepszy debiut Carrie-Anne Moss

MTV Movie Awards 

• 2000 : nagroda za najlepszy film
• 2000 : nagroda za najlepszą rolę męską dla Keanu Reevesa
• 2000 : nagroda za najlepszą walkę
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepszą scenę akcji
• 2000 : nominacja do nagrody dla najlepszego duetu aktorskiego
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepszą drugoplanową rolę żeńską dla Carrie-Anne Moss

Oscar 

• 2000 : nagroda za najlepszy montaż
• 2000 : nagroda za najlepszy dźwięk
• 2000 : nagroda za najlepszy montaż dźwięku
• 2000 : nagroda za najlepsze efekty specjalne

Saturn

• 2000 : nagroda dla najlepszego reżysera
• 2000 : nagroda za najlepszy film science fiction
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepsze efekty specjalne
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepszy scenariusz
• 2000 : nominacja do nagrody za najlepsze kostiumy
• 2000 : nominacja Keanu Reevesa do nagrody dla najlepszego aktora
• 2000 : nominacja Carrie-Anne Moss do nagrody dla najlepszej aktorki
• 2000 : nominacja Laurence Fishburne'a do nagrody dla najlepszego aktora drugoplanowego

Złoty Ekran

• 1999 : nagroda główna

Warto zwrócić uwagę, że w roku 1999 premierę oprócz Matriksa miał również film Gwiezdne wojny, część I: Mroczne widmo. Matrix jest jak do tej pory jedynym filmem, któremu udało się pokonać którąkolwiek część Gwiezdnych wojen w oscarowym wyścigu do nagrody za efekty specjalne.

Ścieżka dźwiękowa

Poniżej przedstawiona jest lista utworów, które znalazły się na oficjalnej ścieżce dźwiękowej filmu:

1. Marilyn Manson - "Rock Is Dead"
2. Propellerheads - "Spybreak! (Short One)"
3. Ministry - "Bad Blood"
4. Rob D. - "Clubbed to Death [Kurayamino Mix]"
5. Meat Beat Manifesto - "Prime Audio Soup"
6. Lunatic Calm - "Leave You Far Behind"
7. The Prodigy - "Mindfields"
8. Rob Zombie - "Dragula [Hot Rod Herman Remix]"
9. Deftones - "My Own Summer (Shove It)"
10. Hive - "Ultrasonic Sound"
11. Monster Magnet - "Look to Your Orb for the Warning"
12. Rammstein - "Du Hast"
13. Rage Against the Machine - "Wake Up"