Zakon dominikanów to potoczna nazwa Zakonu Kaznodziejskiego (łac. Ordo Praedicatorum - OP). Składa się z trzech gałęzi: braci dominikanów, mniszek oraz świeckich zrzeszonych we fraterniach (zwanych tercjarzami). Szerszym pojęciem jest Rodzina Dominikańska , która obejmuje ponadto zgromadzenia sióstr dominikanek czynnych, członków instytutów świeckich oraz inne grupy i osoby indywidualne żyjące zgodnie z duchem św. Dominika, a nie podlegające bezpośredniej władzy generała Zakonu.

 

Powstanie zakonu

 

Początki zakonu dominikanów wiążą się z langwedocką misją nawracania katarów. Do legatów i misjonarzy cysterskich przyłączyli się w 1206 r. dwaj kapłani z Kastylii: biskup Osmy Diego z Acebes i podprzeor jego kapituły Dominik Guzman. Przychylnie przyjęci przez papieża w Rzymie, spotkali się z jego legatami i uzyskali od nich poparcie dla akcji nawracania katarów. Obrana przez nich metoda różniła się od cysterskiej programowym eksponowaniem ubóstwa misjonarzy, którzy żebrząc uprawiali wędrowne kaznodziejstwo na wzór apostolski. Obok apostolskich wędrówek od domu do domu nowi misjonarze, mający odpowiednie przygotowanie teologiczne i oratorskie, organizowali uczone dysputy z katarami i waldensami (np. na zamku w Pamiers w 1207 r.), starając się przy pomocy argumentów wykazać rzekomy fałsz ich nauki. Papież Innocenty III w pełni zaakceptował ich metody. Do Dominika przyłączali się kandydaci na kaznodziejów. Rozszerzał się zakres działalności: nie ograniczali się już do nawracania katarów, ale podjęli ewangelizację wśród miejscowej ludności. Powierzenie zadań kaznodziejskich przez biskupa Tuluzy nadało grupie charakter instytucjonalny i powiększyło jej wiarygodność. Powstała silna, dynamiczna wspólnota, która znacznie szybciej niż „ubodzy z Asyżu" została przekształcona w oficjalny zakon. Wstępną aprobatę papieską otrzymali podczas czwartego soboru laterańskiego, w którym Dominik uczestniczył osobiście. 22 grudnia 1216 r. papież Honoriusz III wydał bullę zatwierdzającą nowy zakon w Kościele. Dominik przy ustalaniu zasad funkcjonowania nowego zgromadzenia wykorzystał regułę św. Augustyna, omijając przepis soboru laterańskiego, zakazujący tworzenia nowych zakonów. Mimo iż przyjęli regułę kanoniczą, bracia wyrzekli się wszelkich form własności i stali się zakonem żebrzącym. Żebrzący charakter klasztorów kształtował się stopniowo, przesądziło o nim dopiero postanowienie pierwszej kapituły generalnej w 1220 r.

Cele 

Zakon powstał w celu przeciwdziałania ruchowi albigensów. W późniejszym okresie dominikanie często sprawowali urzędy inkwizytorów.

Bracia Kaznodzieje za główne swoje zadanie uważają głoszenie Ewangelii "wszędzie, wszystkim i na wszystkie sposoby". Charakterystycznym rysem dominikanów jest pewien intelektualizm, wyrażający się w dogłębnym studium. Poznawanie Boga jest u dominikanów nierozłącznie związane z kontemplacją czyli osobistym spotkaniem, osobistą relacją z Bogiem. Na tej relacji opierają swoje nauczanie, zgodnie z zasadą contemplata aliis tradere (dzielić się owocami kontemplacji z innymi).

Podobnie jak u benedyktynów podstawą służenia Bogu było i jest ubóstwo. Ubóstwo dominikańskie jest wyraźnie związane z apostolskimi celami zakonu. Konstytucja zakonu mówi, że jeśli zakonnicy pragną naśladować Apostołów, muszą żyć podobnie jak oni. Każdy z braci przed złożeniem profesji pozbywał się tego, co posiadał i tego, co mógłby otrzymać z dziedzictwa lub darowizny; od tego momentu wszystko, co miał, należało do całego zakonu. Celem ubóstwa było naśladowanie Chrystusa, który także nic nie posiadał. Sądzono, iż pozbycie się wszelkich dóbr materialnych pozwoli lepiej słyszeć głos Pana.

Znani dominikanie 

Na świecie

Najbardziej znanymi dominikanami byli: bł. Jordan z Saksonii - następca św. Dominika (zm. 1237), św. Jacek Odrowąż (zm. 1257), który sprowadził dominikanów do Polski i założył ich klasztory w Krakowie, Wrocławiu, Kamieniu Pomorskim, Gdańsku, Płocku i Sandomierzu, św. Albert Wielki (zm. 1280), Johannes Eckhart (zm. 1327) i św. Tomasz z Akwinu (zm. 1274) - najwięksi teologowie średniowiecza, św. Katarzyna ze Sieny (zm. 1380) znana ze swojej działalności społecznej, bł. Fra Angelico (zm. 1455) - malarz włoski oraz Tomás de Torquemada - Wielki Inkwizytor Hiszpanii (zm. 1498) i Giordano Bruno - filozof (oskarżony o herezję wystąpił z zakonu, w 1600 roku spalony na stosie).

Czterech dominikanów zasiadało na Stolicy Piotrowej – Innocenty V, Benedykt XI, św. Pius V i Benedykt XIII.

W gronie kardynałów jest obecnie dwóch dominikanów: George Marie Martin Cottier OP oraz Arcybiskup Wiednia Christoph Schönborn OP (po śmierci Jana Pawła II był przez niektórych watykanistów i publicystów wymieniany jako jeden z głównych kandydatów do objęcia godności papieża).

Dominikanami byli także Jakob Sprenger i Heinrich Kramer autorzy Malleus Maleficarum - (tzw. Młota na czarownice), który stanowił podstawowe kompendium wiedzy o czarach, czarownicach i ich związkach z Szatanem. Tekst ten został po raz pierwszy opublikowany w 1487 i stał się znany jako podręcznik łowców czarownic od XV do XVII wieku.

W Polsce

Obok św. Jacka najbardziej znaczącym polskim dominikaninem był bł. Czesław Odrowąż, założyciel klasztorów dominikanów w Pradze i we Wrocławiu. W okresie międzywojennym w Polsce znany był o. Jacek Woroniecki OP (obecnie trwa jego proces beatyfikacyjny), autor m.in. "Katolickiej Etyki Wychowawczej" i "Pełni modlitwy". Wśród biblistów i archeologów znany był o. Atanazy Urban Fic. Bł. o. Michał Czartoryski OP, który zginął śmiercią męczeńską w Powstaniu Warszawskim; Wybitną postacią był również o. Józef Maria Bocheński OP, filozof i krytyk komunizmu, o. Feliks Bednarski profesor KUL. W okresie PRL znanym dominikaninem był o. Honoriusz Kowalczyk, poznański duszpasterz akademicki, który zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w czasie stanu wojennego.

Aktualnie wśród najbardziej znanych dominikanów w Polsce są o. Jacek Salij OP (teolog), o. Tomasz Pawłowski OP (założyciel jednego z najbardziej znanych duszpasterstw akademickich w Polsce: "Beczki"), o. Ludwik Wiśniewski, o. Jan Góra OP (spiritus movens spotkań młodzieży na Lednicy), o. Jan Andrzej Kłoczowski OP (filozof i teolog, od 1990 roku regens Polskiej Prowincji Dominikanów), o. Joachim Badeni OP (duszpasterz środowisk akademickich), o. Konrad Hejmo OP (były duszpasterz polskich pielgrzymów w Rzymie) oraz o. Maciej Zięba OP, filozof, twórca Instytutu Tertio Millennio, o. Mieczysław Albert Krąpiec OP, profesor filozofii, tomista, rektor KUL, współtwórca tzw. lubelskiej szkoły filozoficznej, o. Andrzej Bujnowski OP, współzałożyciel zespołu Deus Meus, Tomasz Dostatni OP, prezes Fundacji Ponad granicami im. św. Jacka Odrowąża, o. Tomasz Kwiecień OP, liturgista.

Aktualnym prowincjałem dominikanów w Polsce jest ojciec Krzysztof Popławski OP.

Konwenty i domy polskiej prowincji:

• Kraków (zał. 1223 r.), Konwent Świętej Trójcy
• Wrocław (zał. 1226 r.), Konwent Św. Wojciecha
• Sandomierz (zał. 1226 r.), Konwent Św. Jakuba Apostoła, Sanktuarium Bł. Sadoka i 48 towarzyszy, męczenników
• Gdańsk (zał. 1227 r.), Konwent Św. Mikołaja, Parafia Św. Mikołaja
• Poznań (zał. 1253 r.), Konwent Matki Bożej Różańcowej
• Lublin (zał. 1253 r.), Konwent Św. Stanisława biskupa i męczennika
• Warszawa (zał. 1603 r.), Konwent Św. Jacka
• Gidle (zał. 1618 r.), Konwent Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Sanktuarium Matki Bożej Gidelskej
• Borek Stary (zał. 1667 r.), Konwent Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Sanktuarium Matki Bożej Boreckiej
• Tarnobrzeg (zał. 1676 r.), Konwent Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
• Jarosław (zał. 1777 r.), Konwent Matki Bożej Bolesnej, Parafia Matki Bożej Bolesnej, Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej
• Warszawa - Służew (zał. 1934 r.) Konwent Św. Józefa, Parafia Św. Dominika; Sanktuarium Matki Bożej Różańcowej
• Szczecin (zał. 1995 r.), Konwent Św. Dominika, Parafia Św. Dominika
• Rzeszów (zał. 1997 r.), Konwent Św. Jacka, Parafia Św. Jacka
• Korbielów (zał. 1958 r.), Dom Najświętszej Maryi Panny Królowej Aniołów, Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Aniołów; Dom rekolekcyjny im. o. Jacka Woronieckiego
• Małe Ciche (zał. 1975 r.), Dom Św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, Ośrodek duszpasterstwa parafii Św. Marii Magdaleny w Poroninie; Sanktuarium Matki Bożej Królowej Tatr na Wiktorówkach
• Ustroń - Hermanice (zał. 1987 r.), Dom Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski
• Łódź (zał. 2004 r.), Dom Bł. Pier Giorgia Frassatiego
• Monachium (zał. 1990 r.), Dom Św. Alberta Wielkiego, Dom Polskiej Prowincji w Niemczech
• Nowy Jork (zał. 2003 r.), Dom Bożego Miłosierdzia, Dom Polskiej Prowincji w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej
• Witebsk (zał. 2000 r.), Wikariat Białoruski podległy Prowincji Polskiej, Dom Bł. Michała Czartoryskiego

Zakon prowadzi również sieć ośrodków informacji o nowych ruchach religijnych i sektach.

Ciekawostki 

W średniowieczu i w epoce nowożytnej na poły żartobliwie, na poły złośliwie nazwę tłumaczono jako Domini canes - psy Pańskie. Jednakże określenie to wiąże się z pewną historią. Według relacji bł. Jordana z Saksonii, matka św. Dominika, przed narodzeniem się swojego syna, miała sen, w którym w swoim łonie nosiła "psa trzymającego zapaloną pochodnię, którą rozpala cały świat".