Święty Jan od Krzyża (hiszp. Juan de la Cruz, właściwie Juan de Yepes y Alvarez (urodzony 24 czerwca 1542 w Fontiveros koło Ávila - zmarł 14 grudnia 1591 w miejscowości Úbeda), karmelita, mistyk, Doktor Kościoła, wybitny hiszpański poeta i reformator zakonny. Został świętym Kościoła katolickiego.

Był drobny, szczupły i chorowity. Wykazywał jednak wielką duchową siłę, która popychała go do ascetycznego, przepełnionego mistycyzmem życia. Bez cienia zwątpienia trwał przy swojej wierze, nie ugiął się mimo więzienia, tortur i fizycznych dolegliwości. W sferze religijnej znany szeroko jako współpracownik św. Teresy z Avila, w reformie zakonu karmelitów i karmelitanek, którego efektem było powstanie reguły zakonnej karmelitów i karmelitanek bosych.

W latach 1559-1563 kształcił się w jezuickiej szkole w Medina del Campo, a następnie na Uniwersytecie w Salamance (1564-1568) w Colegio de San Andrés. W tym czasie wstąpił do zakonu karmelitów i przyjął imię Juan de Santo Matía.

W roku 1567 został wyświęcony na księdza. W tym samym roku spotkał się ze św. Teresą z Avila i zapoznał się z jej planami reformy karmelitów i karmelitanek. Współpracował z nią w tym zamierzeniu aż do roku 1577, a także sam zaczął wprowadzać te plany reformistyczne. Spotkało się to z gwałtownym sprzeciwem wielu środowisk karmelickich. Za ich przyczyną św. Jana od Krzyża pojmano w nocy z 3 na 4 grudnia 1577 roku w Toledo. Został uwięziony, zmuszany do pokutniczych praktyk i surowo karany za swoje dążenia. Nie załamał się i wytrwał mimo słabego zdrowia. W więzieniu powstało jedno z jego dzieł: Kantyk duchowy (Cantico espiritual). Z więzienia zbiegł w roku 1578.

Twórczość poetycka św. Jana od Krzyża jest uważana za najwybitniejszy przejaw poezji mistycznej tamtego okresu. Miała ona znaczący wpływ na literaturę hiszpańską.

Na jego twórczość mieli wpływ Garcilas de la Vega i Fray Luis de Leon.

Najważniejsze przesłanie nauki św. Jana od Krzyża mówi, że jak najściślejsze zjednoczenie duszy z Bogiem dokonuje się przez wiarę, nadzieję i miłość.

Przedmiotem rozprawy doktorskiej późniejszego papieża Jana Pawła II była doktryna wiary u św. Jana od Krzyża.

Jego dzieła zostały po raz pierwszy opublikowane w roku 1618. Został beatyfikowany przez papieża Klemensa X w roku 1675, a kanonizowany przez Benedykta XIII w 1726. W roku 1926 został ogłoszony Doktorem Kościoła przez Piusa XI. Św. Jan od Krzyża jest także uważany za świętego i Nauczyciela Wiary przez Kościół anglikański.

Jego święto obchodzone jest 14 grudnia.

Najważniejsze dzieła Św. Jana od Krzyża:

• Wejście na górę Karmel (Subida del monte Carmelo)
• Ciemna noc duszy (Oscura noche del alma)
• Kantyk duchowy (Cantico espiritual)
• Żywy płomień miłości (Llama de amor viva)